Việc công nhận Nhà nước Palestine có ý nghĩa gì, tác động ra sao đến cục diện Trung Đông?

Anh, Australia và Canada hôm Chủ nhật tuần trước tuyên bố rằng họ chính thức công nhận Nhà nước Palestine, trong khi Pháp hôm 22/9 cũng có hành động tương tự. Những động thái này được dự báo trước và phản ánh kế hoạch tương tự của các đồng minh khác của Mỹ.

Diễn biến này xuất hiện trong bối cảnh làn sóng phẫn nộ toàn cầu về cuộc chiến của Israel tại Gaza, vốn đã cướp đi sinh mạng của hàng chục nghìn người Palestine và biến phần lớn dải đất này thành đống đổ nát. Tuần trước, một ủy ban Liên Hợp Quốc điều tra chiến tranh cho biết Israel đang phạm tội diệt chủng chống lại người Palestine, một cáo buộc mà Israel bác bỏ.

Các thông báo được đưa ra ngay trước thềm phiên họp Đại hội đồng Liên Hợp Quốc thường niên tại New York, nơi Pháp và Bồ Đào Nha cũng dự kiến sẽ bỏ phiếu công nhận Nhà nước Palestine. Những động thái này đặt ra câu hỏi: việc công nhận một nhà nước Palestine có ý nghĩa gì và có thể mang lại kết quả gì?

Thế nào là một nhà nước?

Các tiêu chí để được coi là một quốc gia đã được quy định trong một hiệp ước quốc tế năm 1933.

Chúng bao gồm bốn yếu tố: dân cư thường trú, lãnh thổ có ranh giới xác định, chính phủ và khả năng tiến hành quan hệ quốc tế.

Việc công nhận là sự thừa nhận chính thức rằng một thực thể có đủ điều kiện cơ bản để trở thành quốc gia. Điều này có thể xảy ra ngay cả khi một yếu tố nào đó, chẳng hạn như ranh giới lãnh thổ, còn tranh chấp.

“Như mọi vấn đề pháp lý khác, cách ‘diễn giải là điều then chốt’”, Zinaida Miller, giáo sư luật và quan hệ quốc tế tại Đại học Northeastern, nhận định.

Theo nhiều chuyên gia luật quốc tế, các tiêu chí công nhận một nhà nước Palestine đã được đáp ứng ở mức cơ bản.

Palestine có dân cư thường trú và lãnh thổ. Dù biên giới còn tranh chấp, nhưng về tổng thể được hiểu là nằm trong các vùng lãnh thổ do Israel chiếm đóng, bao gồm Bờ Tây và Gaza – bị chiếm từ năm 1967 trong cuộc chiến với liên minh các nước Arab – cùng với Đông Jerusalem, nơi Israel đã sáp nhập trên thực tế.

Chính quyền Palestine là cơ quan quản lý một phần Bờ Tây và đại diện cho người Palestine. Nó được thành lập theo ủy quyền của Tổ chức Giải phóng Palestine (PLO), vốn là đại diện quốc tế của người Palestine.

Mặc dù năng lực của chính quyền Palestine bị hạn chế do sự chiếm đóng của Israel tại Bờ Tây và việc Hamas kiểm soát Gaza, nhưng sự công nhận quốc tế đối với một nhà nước Palestine sẽ đồng nghĩa với việc thiết lập quan hệ ngoại giao trực tiếp giữa chính quyền này và các quốc gia công nhận.

Bà Miller cho rằng việc công nhận còn gửi đi thông điệp ngoại giao và chính trị: đó là sự thừa nhận quyền tự quyết của người Palestine và bác bỏ những hành động của chính phủ Israel vốn làm suy yếu quyền đó.

“Cơ sở để gia tăng sức ép”

Một hệ quả quan trọng của việc công nhận Nhà nước Palestine là nó tạo cơ sở cho “một sự rà soát toàn diện các quan hệ song phương với Israel”, theo Ardi Imseis, phó giáo sư luật tại Đại học Queen’s (Ontario) và là cựu quan chức Liên Hợp Quốc.

Một quốc gia công nhận Palestine sẽ phải xem xét lại các thỏa thuận với Israel để bảo đảm rằng chúng không vi phạm nghĩa vụ đối với Nhà nước Palestine. Điều này bao gồm sự toàn vẹn về chính trị và lãnh thổ, cũng như các quan hệ kinh tế, văn hóa, xã hội và dân sự.

Ví dụ, nếu một thỏa thuận thương mại nào đó giúp Israel vi phạm quyền của Nhà nước Palestine, thì quốc gia công nhận sẽ phải chấm dứt giao dịch đó.

“Trên thực tế, việc công nhận sẽ tạo cơ sở để xã hội dân sự và các nhà lập pháp tại quốc gia công nhận gia tăng sức ép nhằm thay đổi chính sách và điều chỉnh chúng theo các nghĩa vụ khác”, ông Imseis nói.

Một quốc gia công nhận Palestine không bắt buộc phải chấm dứt hoàn toàn thương mại với Israel, theo Paul Reichler, luật sư đại diện cho các quốc gia có chủ quyền và từng bảo vệ Palestine trước Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ).

Nhưng nếu, chẳng hạn, một quốc gia công nhận Palestine nhập khẩu nông sản từ các trang trại của người định cư Israel tại vùng lãnh thổ chiếm đóng, thì những thỏa thuận đó sẽ đồng nghĩa với việc tiếp tay cho hành vi sai trái, ông cho biết.

Các chuyên gia luật quốc tế cũng lưu ý rằng một phán quyết tư vấn của ICJ năm ngoái đã kết luận rằng việc Israel chiếm đóng các vùng lãnh thổ Palestine vi phạm lệnh cấm chinh phục lãnh thổ bằng vũ lực.

Đa số tại Liên Hợp Quốc đã công nhận

Phần lớn các quốc gia thành viên Liên Hợp Quốc – 147 trên tổng số 193 – đã công nhận Nhà nước Palestine.

Từ cuối tháng 7, thêm 5 nước nữa – đều là đồng minh của Mỹ – tuyên bố sẽ gia nhập hàng ngũ này. Đầu tiên là Pháp, ngày 24/7 thông báo sẽ công nhận Palestine tại kỳ họp Đại hội đồng LHQ tháng này. Sau đó, lần lượt Anh, Canada và Australia cho biết họ cũng sẵn sàng làm theo. Tiếp đến là Bỉ, khi Ngoại trưởng nước này tuyên bố sẽ công nhận Palestine tại cuộc họp ở LHQ.

Hôm Chủ nhật vừa qua, Anh, Canada và Australia đồng loạt tuyên bố rằng kể từ thời điểm này họ chính thức công nhận Nhà nước Palestine.

Anh và Pháp có vị thế đặc biệt vì là thành viên thường trực Hội đồng Bảo an LHQ, với quyền phủ quyết mọi nghị quyết quan trọng, bao gồm việc kết nạp các thành viên mới.

Hai quốc gia này không chỉ củng cố lập trường chung của phần lớn thế giới và gửi đi thông điệp chính trị, mà còn có tác động thực tế: họ sẽ cùng với Trung Quốc và Nga công nhận Palestine, để lại Mỹ là thành viên thường trực duy nhất của Hội đồng Bảo an vẫn phản đối.

Hiện Palestine mới chỉ có quy chế quan sát viên tại LHQ; điều này sẽ không thay đổi chừng nào Mỹ vẫn duy trì phản đối việc công nhận thành viên đầy đủ.

Mục tiêu của việc công nhận Nhà nước Palestine

Một số quốc gia đưa ra điều kiện khi công nhận Palestine. Ngoại trưởng Bỉ Maxime Prévot cho biết việc công nhận gắn với yêu cầu thả con tin và Hamas không còn “bất kỳ vai trò nào trong việc quản lý Palestine”.

Anh từng nói sẽ tiến hành công nhận nếu Israel không đạt thỏa thuận ngừng bắn với Hamas tại Gaza trước tháng 9. Hôm Chủ nhật vừa qua, Thủ tướng Anh Keir Starmer tuyên bố: “Hôm nay, để khơi dậy hy vọng hòa bình cho người Palestine và người Israel, cũng như giải pháp hai nhà nước, Vương quốc Anh chính thức công nhận Nhà nước Palestine.

Chính phủ Canada trong tuyên bố cùng ngày cũng nhắc tới hành động của Israel tại Gaza và Bờ Tây. Thủ tướng Mark Carney nói: “Canada đề nghị cùng hợp tác xây dựng một tương lai hòa bình cho cả Nhà nước Palestine và Nhà nước Israel”.

Dù nhiều người cho rằng việc công nhận Palestine mang tính biểu tượng, nhưng theo luật sư Reichler, những “bước đi nhỏ” như vậy vẫn “đóng góp” vào mục tiêu thiết lập hai nhà nước.

“Giải pháp duy nhất là hai nhà nước, và tình cờ đó cũng chính là điều mà luật pháp quốc tế yêu cầu và được phản ánh trong các nghị quyết của LHQ cũng như các phán quyết của ICJ”, ông nói.

Một số quốc gia, như Na Uy, trước đây từng trì hoãn công nhận Palestine với kỳ vọng việc công nhận sẽ xuất phát từ một tiến trình hòa bình được đàm phán. Nhưng khi triển vọng đó ngày càng mờ nhạt và sự phẫn nộ với chính sách của Israel gia tăng, một số nước đã lựa chọn đi trước bằng việc công nhận, với hy vọng rằng điều đó sẽ mở đường cho tiến trình hòa bình.

Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu cho rằng việc thành lập một nhà nước Palestine sẽ đe dọa an ninh của Israel và đã nhiều lần bác bỏ ý tưởng này, đặc biệt kể từ khi cuộc chiến ở Gaza bùng nổ. Liên minh cầm quyền của ông bao gồm các bộ trưởng cực hữu kiên quyết phản đối nhà nước Palestine, và ông có nguy cơ mất sự ủng hộ của họ nếu thể hiện sự sẵn sàng xem xét vấn đề này.

"Cú sốc" tại LHQ: Pháp và hàng loạt nước công nhận Palestine, Israel dọa đáp trả

Pháp và Arab Saudi dẫn đầu làn sóng công nhận Palestine: Thế giới chia rẽ, Israel dọa trả đũa

Ba đồng minh thân cận “quay lưng”: Anh, Canada và Australia bất ngờ công nhận Palestine

Theo New York Times