Tuyến đường sắt 1.000 km xuyên rừng giúp Trung Quốc nắm giữ “mạch sống” nông nghiệp thế giới

Tuy nhiên, hơn một thập kỷ qua, Trung Quốc đã đầu tư mạnh mẽ để xây dựng tuyến đường sắt song song chở khách và hàng hóa xuyên qua khu vực rừng rậm dày đặc giữa Côn Minh và thủ đô Viêng Chăn của Lào. Tuyến đường sắt dài 1.000 km (621 dặm), đạt tốc độ tối đa 200 km/h, đã hoạt động lặng lẽ suốt 4 năm qua.

Theo một nghiên cứu của chính phủ Trung Quốc công bố trong tháng này, tuyến đường sắt này đã trở thành huyết mạch chiến lược giúp Trung Quốc bảo đảm nguồn cung kali – một tài nguyên thiết yếu cho sản xuất nông nghiệp.

Tuyến đường này giải quyết mối đe dọa lâu dài đối với an ninh lương thực của 1,4 tỷ dân Trung Quốc, đồng thời tạo động lực mạnh mẽ cho các ngành công nghiệp mới nổi như năng lượng xanh và khoa học sự sống.

Nó cũng giúp Bắc Kinh có lợi thế chưa từng có trong các cuộc đàm phán thương mại với phương Tây.

Phân bón kali là yếu tố cốt lõi trong nông nghiệp hiện đại năng suất cao, nhưng Trung Quốc lại thiếu hụt nghiêm trọng, chỉ nắm chưa đến 4% trữ lượng toàn cầu, chủ yếu trong các hồ muối khó khai thác. Trong nhiều thập kỷ, Trung Quốc phụ thuộc nặng nề vào nhập khẩu muối kali từ Bắc Mỹ, khu vực có trữ lượng lớn nhất thế giới.

Khi Tổng thống Mỹ Donald Trump phát động cuộc chiến thương mại năm 2018, Bắc Kinh phản ứng thận trọng – một phần do hạn chế công nghệ, nhưng cũng vì nỗi lo về an ninh lương thực.

Dù có diện tích nhỏ, Lào lại sở hữu hơn 1/5 trữ lượng kali toàn cầu (21%), gần tương đương với Canada (23%) – quốc gia đứng đầu thế giới. Tuy nhiên, Lào từ lâu đã gặp khó khăn về hạ tầng giao thông, khiến tài nguyên này khó được khai thác.

Một nghiên cứu được Cục Khảo sát Địa chất Trung Quốc công bố ngày 10/10 trên tạp chí China Geology cho thấy tuyến đường sắt Trung–Lào, kết hợp với việc Bắc Kinh phát triển các khu khai thác kali quy mô lớn tại Lào, đã thay đổi hoàn toàn cục diện.

Trong khi giới chuyên gia từng dự đoán nhu cầu kali của Trung Quốc sẽ đạt đỉnh vào năm 2025 rồi giảm dần, nghiên cứu mới lại chỉ ra sự bùng nổ bất ngờ trong tiêu thụ nhờ lượng kali nhập từ Lào, giúp nâng cao năng suất nông nghiệp và sản lượng công nghiệp.

Theo nghiên cứu này, Nga và Lào đã thay thế Bắc Mỹ trở thành nhà cung cấp kali chính của Trung Quốc.

Thông qua các biện pháp có hệ thống trong những năm gần đây – đa dạng hóa nguồn nhập khẩu ngũ cốc từ các quốc gia thân thiện, tăng dự trữ lương thực và đẩy mạnh sản xuất nội địa bằng công nghệ mới – Trung Quốc đã củng cố đáng kể khả năng tự chủ lương thực.

Gần đây, Bắc Kinh giảm nhập khẩu đậu nành từ Mỹ xuống 0, nhưng vẫn đảm bảo nguồn cung trong nước và giá cả ổn định, khiến Washington gặp khó trong đàm phán thương mại.

Theo Sở Khảo sát Địa chất Mỹ, trữ lượng kali đã được chứng minh trên toàn cầu vượt 4,8 tỷ tấn. Mỹ và Trung Quốc, hai nước tiêu thụ lớn nhất, chỉ sở hữu 4,6% và 3,8%.
Trong khi đó, Canada, Lào, Nga và Belarus chiếm 78,5% tổng trữ lượng toàn cầu, và ba trong số bốn quốc gia này là đối tác thân thiện của Trung Quốc.

Nhờ tuyến đường sắt mới, Lào nhanh chóng trở thành một trong những nguồn cung kali hàng đầu của Trung Quốc. Theo số liệu Hải quan Trung Quốc, thương mại song phương về kali tăng vọt từ mức gần như bằng 0 lên 1,71 triệu tấn vào năm 2023, và 2,07 triệu tấn vào năm 2024 – con số dự kiến sẽ tiếp tục tăng mạnh khi các mỏ mới đi vào hoạt động.

Nghiên cứu cho biết, năm 2024, Nga đã vượt Canada trở thành nhà cung cấp kali lớn nhất cho Trung Quốc, đạt 4,24 triệu tấn, tăng 41% so với năm 2023, chủ yếu do xung đột ở Ukraine khiến Nga ngừng xuất khẩu sang châu Âu.

Sự kết hợp giữa nguồn cung từ Nga và Lào hiện chiếm phần lớn lượng nhập khẩu của Trung Quốc, giảm mạnh phụ thuộc vào phương Tây.

Theo nhóm nghiên cứu do Liu Jiufen, kỹ sư trưởng tại Trung tâm Khảo sát Tài nguyên Tổng hợp Quốc gia Trung Quốc, “dựa trên tình hình nguồn lực kali hiện nay và năng lực sản xuất trong nước, cùng với việc các doanh nghiệp Trung Quốc ở nước ngoài tăng sản lượng, an ninh kali của Trung Quốc trong tương lai sẽ tương đối ổn định”.

“Điều này chủ yếu nhờ các dự án khai thác kali do Trung Quốc đầu tư tại Lào bắt đầu đi vào hoạt động và hiệu quả logistics được cải thiện đáng kể sau khi tuyến đường sắt Trung–Lào thông tuyến”, ông nói.

Nhóm nghiên cứu cũng phát hiện rằng nhu cầu kali của Trung Quốc sẽ tiếp tục tăng đến năm 2030, trái ngược với dự đoán trước đây.

Bằng cách kết hợp phân tích nhu cầu theo ngành và mô hình hệ thống xám, nhóm dự báo lượng tiêu thụ kali của Trung Quốc sẽ tăng ổn định từ 16 triệu tấn năm 2025 lên 19–22 triệu tấn năm 2030.

Đà tăng này được thúc đẩy bởi nhu cầu nông nghiệp bền bỉ, đặc biệt ở vùng đất thiếu kali phía nam Trung Quốc, cùng sự mở rộng sử dụng các loại phân kali chuyên biệt như kali nitrat và kali sunfat–magie, thiết yếu cho nông sản giá trị cao như trái cây, thuốc lá và rau củ.

Ngoài ra, nhu cầu kali còn được thúc đẩy bởi sự mở rộng sang các lĩnh vực phi nông nghiệp, như chế biến thực phẩm, dược phẩm và công nghệ năng lượng sạch – ví dụ lưu trữ nhiệt năng bằng muối nóng chảy trong điện mặt trời.

Các nhà nghiên cứu khuyến nghị chính phủ đẩy mạnh bảo đảm nguồn cung dài hạn, bao gồm đẩy nhanh đổi mới công nghệ khai thác, đặc biệt với các mỏ nước muối phức hợp chứa đồng thời lithium và boron ở lưu vực Qaidam.

Hiện hơn 96% trữ lượng kali của Trung Quốc tập trung ở hai khu vực: lưu vực Qaidam (Thanh Hải) và Lô Bố Nhi (Tân Cương).

Nghiên cứu cũng khuyến khích mở rộng đầu tư và thăm dò ở nước ngoài, nhất là tại Trung Á, châu Phi và Đông Nam Á. Công trình này được công bố dưới tiêu đề: “Nghiên cứu về tình hình cung cầu và mức độ bảo đảm an ninh tài nguyên kali của Trung Quốc”.

Theo SCMP