Trí tuệ nhân tạo (AI) - Thuật ngữ thời thượng này gợi lên trong chúng ta một cơn lốc hình ảnh. Từ những bộ phim khoa học viễn tưởng với những robot có ý thức đến những thuật toán phức tạp có thể dự đoán những mặt hàng trực tuyến mà chúng ta sẽ mua tiếp theo. AI đã thực sự trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống của nhiều người. Nó giống như một lực lượng vô hình, điều khiển theo những cách mà chúng ta thường không nhận ra.
Bây giờ, hãy dành một chút thời gian để suy nghĩ về một lĩnh vực khác có ảnh hưởng sâu sắc đến cuộc sống của xã hội - ngành công nghiệp truyền thông và báo chí. Đó là cửa sổ của chúng ta đến với thế giới, nguồn thông tin hướng dẫn của chúng ta trong việc hiểu biết những phức tạp của xã hội. Báo chí và truyền thông hình thành nhận thức, ảnh hưởng đến quyết định của chúng ta, và thậm chí, đến một mức độ nào đó, điều khiển ý thức tập thể, cộng đồng.
Vậy, điều gì xảy ra khi hai lực lượng mạnh mẽ này - AI và truyền thông, báo chí - giao nhau? Mỗi lực này ảnh hưởng và bị ảnh hưởng bởi lực kia, tạo ra một nhịp điệu đang thay đổi chính cấu trúc của xã hội chúng ta.
Sự phát triển của AI trong Truyền thông và Báo chí
Chúng ta hãy lùi lại một bước, quay về những năm đầu thiên niên kỷ. Vào đầu những năm 2000 và bối cảnh truyền thông là rất khác. Internet vẫn là một hiện tượng đang phát triển, mạng xã hội đang ở giai đoạn sơ khai và AI chủ yếu là những thứ khoa học viễn tưởng. Chúng ta nói đến “Mùa đông trí tuệ nhân tạo” (“AI Winter”).
Vào thời đó, việc sử dụng AI trong truyền thông và báo chí phần lớn chỉ giới hạn ở các thuật toán cơ bản để sắp xếp và phân loại nội dung. AI giống như một đứa trẻ chập chững bước những bước đầu tiên, một chút vụng về, một chút không chắc chắn, nhưng đầy tiềm năng.
Hôm nay, quang cảnh đã hoàn toàn khác. AI đã lớn lên, và không còn chỉ phân loại nội dung; AI đang tạo ra chính nó vì AI học hỏi hàng ngày từ núi các dữ liệu huấn luyện. AI không chỉ phân loại tin tức; mà còn cá nhân hóa tin tức. AI không chỉ là một công cụ trong tay giới truyền thông; đó là đối tác, cộng tác viên, đồng sáng tạo.
Những tiến bộ trong công nghệ AI đang được sử dụng trong ngành công nghiệp ngày nay đáng kinh ngạc. Chúng ta có các thuật toán AI có thể viết toàn bộ bài báo, báo cáo và tin bài. Chúng ta có các công cụ AI có thể sàng lọc hàng núi dữ liệu để sắp xếp nội dung được cá nhân hóa cho từng người dùng. Chúng ta có các hệ thống AI có thể phân tích xu hướng, dự đoán hành vi của người dùng và tối ưu hóa việc phân phối nội dung để có tác động tối đa.
Trong những năm gần đây, việc sử dụng AI trong ngành truyền thông và báo chí đã được mở rộng hơn nữa. Ngày nay, AI được sử dụng cho nhiều nhiệm vụ khác nhau, từ đề xuất nội dung đến phân tích đối tượng và từ nhắm mục tiêu quảng cáo đến phát hiện tin tức giả mạo. Công nghệ này cũng đã đạt được những bước tiến đáng kể trong lĩnh vực xử lý ngôn ngữ tự nhiên, cho phép phát triển các chatbot tinh vi có thể tương tác với người dùng theo cách tự nhiên và giống con người.
Sự tăng trưởng của thị trường AI phản ánh xu hướng này. Theo Statista, thị trường phần mềm AI toàn cầu dự kiến sẽ đạt khoảng 126 tỉ USD vào năm 2025. Sự tăng trưởng nhanh chóng này được thúc đẩy bởi một loạt các ứng dụng AI, từ xử lý ngôn ngữ tự nhiên và tự động hóa quy trình bằng robot cho đến học máy (Machine Learning).
Và không chỉ những hãng tin tức lớn đang khai thác sức mạnh của AI. Ngay cả các hãng truyền thông nhỏ hơn và các nhà báo độc lập cũng đang tận dụng các công cụ AI để cải thiện công việc của mình, tiếp cận nhiều đối tượng hơn và phù hợp với bối cảnh đang phát triển nhanh chóng này.
Nhưng không phải tất cả đều là nắng đẹp và hoa hồng. Cùng với những tiến bộ này là những thách thức về đạo đức, pháp lý và xã hội. Khi tiếp tục mở rộng ranh giới của những gì AI có thể làm, chúng ta cũng phải vật lộn với các câu hỏi về quyền riêng tư, sự thiên vị cũng như bản chất của sự sáng tạo và quyền tác giả.
Và trong thế giới của AI và phương tiện truyền thông, sự thay đổi không chỉ liên tục; AI đang phát triển theo theo cấp số nhân.
AI đã đã thực hiện một số công việc tốt hơn người bình thường và mới đây vượt qua hầu hết các bài kiểm tra tốt nghiệp các đại học lớn ở Mỹ.
AI trong việc sáng tạo nội dung
AI đã trở thành nhân tố thay đổi cuộc chơi trong lĩnh vực sáng tạo nội dung. Không chỉ là tự động hóa các nhiệm vụ thông thường nữa; AI hiện có khả năng tạo ra các bài báo toàn diện, báo cáo chi tiết và thậm chí là các câu chuyện tin tức hấp dẫn.
Ví dụ, hãng thông tấn Associated Press đã khai thác sức mạnh của AI để tự động hóa việc viết hàng nghìn báo cáo tài chính mỗi quý. Điều này không chỉ tiết kiệm thời gian mà còn cho phép các nhà báo tập trung vào các phần điều tra, phức tạp hơn.
Một ví dụ thuyết phục khác là công nghệ AI của The Washington Post mang tên Heliograf. Trong Thế vận hội Rio 2016, Heliograf đã được đưa vào hoạt động, tạo ra hàng trăm bản tin ngắn. Nó có thể đưa tin về nhiều chủ đề và sự kiện, cung cấp thông tin cập nhật nhanh chóng cho độc giả và tạo điều kiện cho các nhà báo nghiên cứu sâu hơn.
Nhưng không chỉ là về tin tức và báo cáo, AI cũng đang được sử dụng để tạo nội dung tiếp thị, bài đăng trên mạng xã hội và thậm chí cả thơ và kịch bản. Những tác phẩm do AI tạo ra này không thể phân biệt được với nội dung do con người tạo ra, cho thấy khả năng ấn tượng của AI hiện nay.
Tuy nhiên, khi chúng ta ngạc nhiên trước những tiến bộ này, điều quan trọng cần nhớ là AI là một công cụ, không phải là sự thay thế cho sự sáng tạo và hiểu biết của con người. Mặc dù AI có thể tạo nội dung dựa trên dữ liệu và thuật toán, nhưng AI thiếu sự tiếp xúc, cảm xúc của con người - khả năng hiểu ngữ cảnh, đồng cảm với người đọc và mang đến một góc nhìn độc đáo. Vì vậy, trong khi chúng ta nắm bắt những khả năng mà AI mang lại cho việc sáng tạo nội dung, chúng ta cũng hãy tôn vinh giá trị không thể thay thế của sự sáng tạo do con người.
AI trong quản lý và cá nhân hóa nội dung
AI đã trở thành một công cụ không thể thiếu trong lĩnh vực quản lý và cá nhân hóa nội dung, giống như một trợ lý cá nhân biết rõ sở thích của bạn từ trong ra ngoài và có thể đề xuất nội dung mà bạn có thể sẽ thích hoặc thấy hữu ích.
AI đạt được điều này bằng cách phân tích hành vi và sở thích của người dùng bằng cách tính đến các yếu tố khác nhau như hành vi trong quá khứ, kiểu tương tác, thời gian dành cho các loại nội dung khác nhau và thậm chí cả các dấu hiệu tinh vi như chuyển động của chuột và kiểu nhấp chuột. Bằng cách xử lý lượng dữ liệu phong phú này, AI có thể mang lại trải nghiệm nội dung được cá nhân hóa cao cho từng người dùng.
Một ví dụ điển hình về điều này là hệ thống đề xuất (recommendation system) của Netflix. Được hỗ trợ bởi các thuật toán AI phức tạp, công cụ này phân tích lịch sử xem, xếp hạng của từng người dùng và thậm chí cả lịch sử xem của những người dùng khác có sở thích tương tự. Dựa trên phân tích này, nó đề xuất các chương trình và phim mà người dùng có thể sẽ thích. Đây không chỉ là một tính năng ưa thích; đó là một phần cốt lõi trong chiến lược của Netflix. Trên thực tế, người ta ước tính rằng 75% hoạt động của người xem trên Netflix được thúc đẩy bởi các đề xuất do AI cung cấp này.
Nhưng tác động của AI trong việc quản lý và cá nhân hóa nội dung còn vượt ra ngoài lĩnh vực giải trí. Các hãng tin tức sử dụng AI để cung cấp nguồn cấp tin tức được cá nhân hóa. Các trang web thương mại điện tử sử dụng nó để giới thiệu sản phẩm. Các nền tảng giáo dục sử dụng AI để cung cấp lộ trình học tập được cá nhân hóa.
Bằng cách cung cấp nội dung được cá nhân hóa, AI tăng cường mức độ tương tác và giữ chân người dùng. Người dùng có nhiều khả năng tương tác với nội dung phù hợp với sở thích và nhu cầu của họ hơn và gắn bó hơn với hãng tin tức nếu họ cảm thấy rằng nền tảng 'hiểu' họ.
Tuy nhiên, như với bất kỳ công cụ mạnh mẽ nào, điều quan trọng là phải sử dụng AI một cách có trách nhiệm. Các vấn đề về quyền riêng tư và bảo mật dữ liệu là tối quan trọng và cũng có nguy cơ tạo ra “bong bóng bộ lọc” (“filter bubbles”) khi người dùng chỉ tiếp xúc với nội dung phù hợp với chế độ xem hiện tại của họ, khuếch đại các thiên kiến sẵn có ở người dùng, cung cấp những gì người dùng muốn xem thay vì nội dung khó xem nhưng cần thiết. Khi tiếp tục khai thác sức mạnh của AI để quản lý và cá nhân hóa nội dung, đây là những thách thức mà chúng ta phải giải quyết.
AI trong kiểm tra thực tế (fact-checking) và phát hiện tin tức giả mạo (fake news detection)
Trong thời đại mà thông tin dồi dào và có thể lan truyền nhanh chóng qua mạng xã hội và các nền tảng kỹ thuật số, thách thức xác định và chống lại thông tin sai lệch và tin giả ngày càng trở nên cấp thiết. Tại đây, AI đã nổi lên như một đồng minh mạnh mẽ.
AI có thể được sử dụng để quét một lượng lớn nội dung với tốc độ mà con người không thể sánh kịp. AI có thể xác định các mẫu, thông tin tham chiếu chéo và gắn cờ các trường hợp thông tin sai lệch tiềm ẩn để điều tra thêm. Ví dụ: các công cụ như Full Fact (Vương quốc Anh) sử dụng AI để quét nội dung mới trên nhiều nền tảng, kiểm tra thông tin sai lệch và cung cấp tính năng xác minh tính xác thực theo thời gian thực.
AI cũng đang được sử dụng để phát hiện deepfakes (các video giả mạo tinh vi sử dụng AI và học sâu). Bằng cách phân tích các tín hiệu tinh vi trong mẫu giọng nói, chuyển động khuôn mặt, v.v., AI có thể giúp xác định các video lừa đảo này và ngăn chúng lan truyền.
Tuy nhiên, trong khi AI cung cấp các giải pháp đầy hứa hẹn trong cuộc chiến chống lại tin giả, thì không phải không có những thách thức và hạn chế. Một trong những thách thức chính là hiểu bối cảnh. Mặc dù AI rất giỏi trong việc phân tích dữ liệu và xác định các mẫu, nhưng nó thường gặp khó khăn trong việc hiểu các sắc thái và sự tinh tế trong ngôn ngữ và ngữ cảnh của con người. Điều này có thể dẫn đến kết quả dương tính giả (false positive) hoặc âm tính giả (false negative) trong quá trình xác minh thông tin.
Một thách thức khác là sự phát triển không ngừng của các chiến thuật thông tin sai lệch. Khi các công cụ kiểm tra tính xác thực trở nên tinh vi hơn, thì các phương pháp được sử dụng bởi những người muốn truyền bá thông tin sai lệch cũng vậy. Điều này tạo ra một kiểu 'chạy đua vũ trang', trong đó mỗi bên liên tục phát triển để vượt qua bên kia.
Tóm lại, mặc dù AI có tiềm năng trở thành một công cụ mạnh mẽ trong cuộc chiến chống lại tin giả, nhưng nó không phải là viên đạn bạc. Nó nên được coi là một phần của chiến lược rộng lớn hơn bao gồm giáo dục, quy định và thúc đẩy báo chí có trách nhiệm.
AI và những thách thức về đạo đức
Khi tìm hiểu sâu hơn về thế giới AI trong truyền thông và báo chí, chắc chắn chúng ta sẽ gặp phải một loạt các thách thức về mặt đạo đức. Đây không chỉ là những cuộc tranh luận lý thuyết; chúng có ý nghĩa trong thế giới thực có thể ảnh hưởng sâu sắc đến các cá nhân và xã hội.
Một trong những mối quan tâm chính về đạo đức là quyền riêng tư. Khi các hệ thống AI trở nên phức tạp hơn, cần một lượng lớn dữ liệu để hoạt động hiệu quả. Dữ liệu này thường bao gồm thông tin nhạy cảm về hành vi, sở thích và danh tính của các cá nhân. Mặc dù dữ liệu này có thể được sử dụng để nâng cao trải nghiệm của người dùng, nhưng cũng có thể bị lạm dụng, dẫn đến vi phạm quyền riêng tư. Đạt được sự cân bằng phù hợp giữa cá nhân hóa và quyền riêng tư là một thách thức đáng kể.
Thiên kiến (bias) là một mối quan tâm lớn khác. Các hệ thống AI chỉ tốt như dữ liệu mà hệ thống này được đào tạo. Nếu dữ liệu đào tạo này bị sai lệch, hệ thống AI cũng có thể bị sai lệch, dẫn đến kết quả không công bằng hoặc phân biệt đối xử. Ví dụ: một hệ thống AI quản lý tin tức dựa trên hành vi trong quá khứ của người dùng có thể sẽ củng cố các thành kiến hiện có và tạo ra một “bong bóng bộ lọc”, khi mà người dùng chỉ tiếp xúc với các quan điểm phù hợp với quan điểm của họ.
Nguy cơ thay thế công việc cũng là một mối quan tâm đáng kể. Khi các hệ thống AI có khả năng thực hiện các nhiệm vụ do con người thực hiện theo cách truyền thống, có nguy cơ nhiều công việc trong ngành truyền thông và báo chí có thể trở nên lỗi thời. Mặc dù AI có thể nâng cao năng suất và hiệu quả, nhưng điều quan trọng là phải xem xét chi phí nhân lực và khám phá các cách để giảm thiểu nguy cơ mất việc làm.
Có một cuộc tranh luận đang diễn ra về vai trò của AI trong việc định hình dư luận và diễn ngôn. AI có khả năng ảnh hưởng đến thông tin mà mọi người nhìn thấy và cách họ nhìn nhận thế giới. Quyền lực này có thể được sử dụng cho mục đích tốt, chẳng hạn như bằng cách thúc đẩy cuộc tranh luận có hiểu biết và đưa ra cho mọi người những quan điểm đa dạng. Tuy nhiên, nó cũng có thể bị lạm dụng, chẳng hạn như lan truyền thông tin sai lệch hoặc quảng bá nội dung gây chia rẽ.
Tương lai của AI trong Truyền thông và Báo chí
Khi chúng ta nhìn vào tương lai của AI trong truyền thông và báo chí, chúng ta thấy một bối cảnh tràn ngập những khả năng, thách thức và thay đổi. Những tiến bộ nhanh chóng trong công nghệ AI, cùng với bản chất không ngừng phát triển của bối cảnh truyền thông, cho thấy rằng tương lai sẽ không có gì thay đổi.
Một trong những xu hướng chính mà chúng ta có thể thấy là sự tích hợp hơn nữa của AI trên tất cả các khía cạnh của ngành truyền thông và báo chí. Từ việc tạo và quản lý nội dung đến phân tích đối tượng và nhắm mục tiêu quảng cáo, AI sẽ tiếp tục trở thành một phần không thể thiếu trong kết cấu của ngành. Chúng ta có thể thấy các thuật toán AI tinh vi hơn, có khả năng tạo ra nội dung chất lượng cao và sắc thái hơn. Chúng ta cũng có thể thấy nhiều trải nghiệm người dùng được cá nhân hóa hơn, được thúc đẩy bởi các hệ thống đề xuất tiên tiến do AI cung cấp.
Một xu hướng khác là việc sử dụng AI ngày càng nhiều trong việc chống lại thông tin sai lệch và tin tức giả mạo. Khi công nghệ trở nên phức tạp hơn, chúng ta có thể kỳ vọng sẽ thấy nhiều công cụ kiểm tra tính xác thực tiên tiến hơn có thể xác định thông tin sai lệch một cách nhanh chóng và chính xác. Tuy nhiên, điều này cũng có khả năng dẫn đến một loại “chạy đua vũ trang”, với những kẻ cung cấp thông tin sai lệch cũng tận dụng AI để tạo ra tin tức giả thuyết phục hơn.
Về lợi ích, AI có tiềm năng tăng cường đáng kể hiệu quả và hiệu quả của ngành truyền thông và báo chí. Nó có thể giúp cung cấp nội dung phù hợp và hấp dẫn hơn cho người dùng, hợp lý hóa các hoạt động và cung cấp thông tin chuyên sâu hơn về hành vi của đối tượng. Nó cũng có thể đóng một vai trò quan trọng trong việc duy trì tính toàn vẹn của tin tức bằng cách chống lại thông tin sai lệch.
Tuy nhiên, những lợi ích này đi kèm với những thách thức. Khi AI trở nên phổ biến hơn, các vấn đề về quyền riêng tư, thiên vị và thay đổi công việc sẽ càng trở nên cấp bách hơn. Cũng có nguy cơ AI bị lạm dụng, chẳng hạn như để truyền bá thông tin sai lệch hoặc thao túng dư luận.
Hơn nữa, khi các hệ thống AI trở nên phức tạp hơn, có nguy cơ chúng trở thành 'hộp đen', nơi rất khó để hiểu cách chúng đưa ra quyết định. Sự thiếu minh bạch này có thể dẫn đến các vấn đề về trách nhiệm giải trình và lòng tin.
Tóm lại, tương lai của AI trong truyền thông và báo chí đầy tiềm năng nhưng cũng đầy thách thức. Khi chúng ta tiến về phía trước, điều quan trọng là chúng ta phải điều hướng bối cảnh này với nhận thức sâu sắc về cả cơ hội và rủi ro, đồng thời cam kết sử dụng AI theo cách mang lại lợi ích cho toàn xã hội.
