Từ thân mật đến "cú trừng phạt lịch sử": Điều gì đã khiến ông Trump quay lưng với ông Putin?

Tổng thống Donald Trump muốn một “bước kiểm tra cuối cùng” trước khi đưa ra hành động cứng rắn nhất từ trước đến nay với Tổng thống Nga Vladimir Putin. “Mọi người có đồng ý với tôi không?”, ông hỏi các cố vấn cấp cao trong Phòng Bầu Dục trong hôm 22/10.

Ngoại trưởng Marco Rubio và Bộ trưởng Quốc phòng Pete Hegseth lúc bấy giờ trả lời “có”, theo một nguồn thạo tin về cuộc họp diễn ra chiều hôm đó. Trước đó vài giờ, ông Trump đã gặp Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent và yêu cầu ông chuẩn bị gói trừng phạt nhắm vào ngành dầu mỏ Nga – đây là biện pháp trực tiếp đầu tiên của Mỹ đối với Nga trong nhiệm kỳ thứ hai của ông Trump.

“Tôi chỉ cảm thấy đã đến lúc. Chúng ta đã chờ đủ lâu rồi”, ông Trump nói với các phóng viên sau đó.

Trong nhiều tháng qua, ông Trump đã nhiều lần đe dọa hành động như vậy, nhưng rồi lại để mọi cảnh báo trôi qua, vì ông vẫn tin rằng mình có thể thương lượng với ông Putin về cuộc chiến ở Ukraine – điều khiến giới hoạch định chính sách ở Mỹ và châu Âu bực bội.

Tuy nhiên, sự kiên nhẫn của ông Trump cuối cùng đã cạn, các quan chức cho biết, sau khi ông kết luận rằng ông Putin đang “dắt mũi” mình, và khi ông liên tục xem các đoạn video về các cuộc tấn công của Nga ở Ukraine.

Chỉ vài giờ sau khi ông Trump hủy bỏ hội nghị thượng đỉnh dự kiến với ông Putin ở Budapest, gọi đó là “lãng phí thời gian”, Nga đã tiến hành một loạt cuộc tấn công bằng tên lửa và UAV vào Ukraine. Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky nói rằng vụ tấn công cho thấy Nga vẫn chưa chịu đủ áp lực từ bên ngoài để buộc phải đàm phán.

Ông Trump không bình luận trực tiếp về các cuộc tấn công này, nhưng theo các quan chức trong chính quyền, ông đã tỏ ra tức giận trước những hành động như vậy, ngay cả khi ông cảm thấy mình đã đạt được tiến triển trong đối thoại với ông Putin. Ông Trump tin rằng thỏa thuận ngừng bắn ở Gaza do ông làm trung gian đã tạo đà cho việc chấm dứt chiến tranh ở Ukraine, song tình hình thực tế vẫn không thay đổi.

“Mỗi lần tôi nói chuyện với Vladimir, các cuộc trò chuyện đều tốt đẹp, rồi lại chẳng đi đến đâu cả”, ông Trump than thở vào hôm thứ Tư.

Các gói trừng phạt của Mỹ đối với ngành dầu mỏ Nga đã được soạn thảo và chờ sẵn từ nhiều tháng nay, đề phòng trường hợp ông Trump ra quyết định hành động, theo các quan chức Mỹ.

Họ cho biết, ông Trump được trình ba phương án: một gói trừng phạt nghiêm khắc nhắm thẳng vào giới lãnh đạo và toàn bộ ngành công nghiệp Nga; một phương án trung bình tập trung vào ngành năng lượng; và một phương án nhẹ hơn, giới hạn ở một số biện pháp nhỏ. Ông Trump đã chọn phương án trung bình.

Một quan chức cấp cao Nhà Trắng cho biết, ông Trump đã tuyên bố rõ rằng “đã đến lúc kết thúc cuộc chiến”, đồng thời nhấn mạnh ông vẫn sẽ theo đuổi giải pháp hòa bình cho xung đột.

Các biện pháp trừng phạt mới, nhắm cụ thể vào hai tập đoàn năng lượng Lukoil và Rosneft, đánh dấu nỗ lực mới nhất của ông Trump nhằm chấm dứt chiến tranh Nga–Ukraine và củng cố di sản mà ông hằng mong muốn: trở thành “người kiến tạo hòa bình toàn cầu”.

Trong chiến dịch tranh cử năm ngoái, ông Trump liên tục khẳng định sẽ chấm dứt cuộc chiến “ngay trong ngày đầu tiên nhậm chức”, song hòa bình vẫn xa vời, sau nhiều tháng đàm phán bế tắc. Đôi lúc, ông còn gây sức ép buộc ông Zelensky phải nhượng bộ, dẫn đến nhiều tranh cãi công khai và nội bộ.

Ông Rubio nói rằng các biện pháp trừng phạt không thay đổi mục tiêu chính: buộc Moscow phải ngồi vào bàn đàm phán. “Chúng tôi vẫn muốn gặp người Nga”, Ngoại trưởng phát biểu tối thứ Tư. “Tổng thống đã nói nhiều tháng qua rằng đến lúc nào đó, nếu không tiến triển trong thỏa thuận hòa bình, ông sẽ phải hành động. Và hôm nay là ngày ông quyết định làm điều đó”.

Sự rạn nứt giữa ông Trump và ông Putin bắt đầu lộ rõ từ tháng 6, tại hội nghị thượng đỉnh NATO, khi ông Trump chỉ trích việc ông Putin từ chối chấm dứt chiến tranh là “sai lầm nghiêm trọng”. Cuộc điện đàm giữa hai người vào tháng kế tiếp ngắn hơn hẳn so với các cuộc nói chuyện trước đây và thiếu hẳn sự thân mật vốn có, theo một quan chức cấp cao trong chính quyền.

Ông Trump vẫn còn nhiều công cụ khác để gia tăng áp lực lên ông Putin, song ông chưa sử dụng. Những lựa chọn này bao gồm: gửi tên lửa hành trình Tomahawk tầm xa cho Ukraine, áp đặt lệnh trừng phạt thứ cấp với các công ty làm ăn với hai tập đoàn dầu khí bị trừng phạt, hoặc nhắm vào cái gọi là “hạm đội bóng tối” – các tàu chở dầu lậu khổng lồ của Nga – nhằm hỗ trợ lệnh trừng phạt của Liên minh châu Âu (EU).

“Ông Trump vẫn bỏ qua một số đòn vì ông thực sự vẫn muốn có một thỏa thuận với ông Putin”, Kurt Volker, đặc phái viên của ông Trump về Ukraine trong nhiệm kỳ đầu tiên, nhận định. “Điều này cho thấy ông chỉ đang thất vọng vì ông Putin chưa chịu đi theo kế hoạch của ông”.

Ông Volker cho rằng để buộc ông Putin phải nhượng bộ nghiêm túc “sẽ cần nhiều hơn các lệnh trừng phạt”, và việc gửi tên lửa Tomahawk cho Ukraine sẽ là “bước đi quan trọng tiếp theo”.

Tuy vậy, theo các quan chức chính quyền, việc trừng phạt Rosneft và Lukoil có thể gây ra cú sốc kinh tế lớn, bởi nền kinh tế Nga thời chiến đang phụ thuộc nặng nề vào nguồn thu từ dầu khí. Chỉ trong một ngày sau khi công bố biện pháp này, các nhà máy lọc dầu Ấn Độ đã bắt đầu giảm nhập khẩu dầu Nga, còn các tập đoàn dầu khí quốc doanh Trung Quốc tạm ngừng mua dầu Nga.

Ông Putin thừa nhận các biện pháp trừng phạt này có thể gây thiệt hại cho nền kinh tế, nói với báo giới hôm 23/10 rằng “chúng tôi dự kiến sẽ chịu một số tổn thất”, nhưng ông nhấn mạnh rằng “không có quốc gia nào có lòng tự trọng lại hành động dưới áp lực”.

Ông Trump chưa tiết lộ liệu ông có tiếp tục áp đặt thêm các lệnh trừng phạt mới với Nga hay không, trong bối cảnh ông gia tăng sức ép buộc ông Putin phải đạt thỏa thuận hòa bình.

“Giờ câu hỏi là liệu chúng ta đang chứng kiến một sự thay đổi chiến lược thực sự của ông Trump, hay chỉ là động thái tạm thời thể hiện sự thất vọng vì Nga không hợp tác trên mặt trận ngoại giao”, Andrew Weiss, Phó Chủ tịch Viện Carnegie Endowment for International Peace, nhận định.

Theo Wall Street Journal