Từ “cường quốc đóng tàu” Hàn Quốc đến cơ hội phát triển cho Việt Nam

Thành công của Hàn Quốc không chỉ được đo bằng những con số doanh thu ấn tượng, mà còn phản ánh qua tầm ảnh hưởng đối với nền kinh tế quốc gia và vị thế công nghệ hàng hải toàn cầu.

Đóng góp kinh tế chỉ sau công nghiệp bán dẫn và ô tô

Theo số liệu mới nhất, năm 2024, 3 tập đoàn lớn nhất của Hàn Quốc gồm HD Hyundai Heavy Industries, Hanwha Ocean và Samsung Heavy Industries đạt lợi nhuận kinh doanh khoảng 2.174,7 tỷ KRW (gần 1,59 tỷ USD). Riêng Hanwha Ocean ghi nhận doanh thu 10.776 tỷ KRW (7,87 tỷ USD), lợi nhuận kinh doanh 237,9 tỷ KRW (hơn 173 triệu USD).

Con số này cho thấy chỉ riêng các tập đoàn lớn đã tạo ra giá trị hàng chục nghìn tỷ KRW mỗi năm.

Ngành đóng tàu Hàn Quốc năm 2024 mang lại doanh thu khoảng hơn 24 tỷ USD, đóng góp khoảng 6,5% GDP Hàn Quốc, chỉ đứng sau công nghiệp bán dẫn và ô tô. Theo OECD, lĩnh vực này chiếm 2% giá trị gia tăng và trên 10% kim ngạch xuất khẩu quốc gia, trở thành một trong những động lực quan trọng nhất của nền kinh tế.

Trao đổi với VietTimes, Gs Yang Young-mo, chuyên nghiên cứu trong lĩnh vực liên quan đến công nghiệp đóng tàu, cho biết: Ngành đóng tàu thế giới đang có những chuyển dịch lớn. Ngành đóng tàu Mỹ hiện không còn là chủ lực. Trước đây, trong chiến tranh thế giới lần thứ nhất và thứ hai, cùng với nhu cầu vận chuyển vật tư, ngành này đã phát triển mạnh. Nhưng đến nay, khi không còn là ngành mũi nhọn, Mỹ lại đề nghị Hàn Quốc hỗ trợ nhiều về công nghệ. Trong bối cảnh đó, Hàn Quốc đã phát triển vượt bậc về kỹ thuật đóng tàu.

Nhiều năm trước, tiếp nhận công nghệ từ Nhật Bản, Hàn Quốc đã nỗ lực đổi mới, trong đó nổi bật là việc tăng tỷ lệ quay vòng (rotation) của dock (ụ tàu). Tỷ lệ quay vòng cao có nghĩa là có thể đóng được nhiều tàu hơn trong cùng một dock.

Chẳng hạn, Samsung Heavy Industries sở hữu dry dock có chiều rộng 95m và chiều dài 650m. Trước đây, dock này chỉ quay vòng khoảng 8 lần/năm, tức là đóng được 8 chiếc tàu. Nhưng sau đó, tỷ lệ này tăng trên 10 vòng, đạt đến 30 chiếc tàu/năm chỉ trong một dock. Kinh nghiệm này đã làm thay đổi mạnh mẽ phương thức sản xuất.

Nếu trước kia phải hạ thủy từng block nhỏ (một tàu ghép khoảng 500 block), thì nay đã phát triển thành phương pháp lắp ráp block lớn (10 block một lần), nhờ vậy nâng cao hiệu suất quay vòng dock. Ngoài ra, nhiều kỹ thuật thi công cũng được phát triển, ví dụ chế tạo block ở nước ngoài rồi đưa về Hàn Quốc chỉ để lắp ráp cuối cùng.

Đáng chú ý, theo GS Yang Young-mo, ngành công nghiệp đóng tàu Hàn Quốc từ một nước nhập khẩu công nghệ, thiết bị nhờ chiến lược phát triển khoa học, công nghệ nay thành cường quốc đóng tàu.

Vị thế công nghệ hàng đầu thế giới

Trong cuộc cạnh tranh toàn cầu, Hàn Quốc đang dẫn đầu ở những phân khúc có giá trị cao. Năm 2022, nước này chiếm 58% thị phần tàu giá trị cao, 70% đơn hàng tàu chở LNG (khí tự nhiên hóa lỏng), hơn 50% tàu thân thiện môi trường và 54% đơn hàng tàu chạy bằng LNG. Đáng lưu ý, hiện ngành đóng tàu Hàn Quốc đã đạt đến tính chuyên biệt rất cao, hệ sinh thái đóng tàu khá hoàn thiện khi mỗi nhà máy chỉ tập trung làm một công đoạn.

Ông Ryu Chang Soo, Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Neotec cho biết: “Tại nhà máy này chỉ tiến hành gia công tấm thép và sản xuất vật liệu cách nhiệt cho tàu chở LNG 174K mà Samsung Heavy Industries đang đóng mới, sau đó trực tiếp thi công lắp đặt. Nhờ việc sản xuất chuyên biệt nên chúng tôi đã đầu tư công nghệ chuyên sâu, sở hữu máy cắt laser duy nhất trong khu vực Geoje, Tongyeong và Goseong. Đồng thời, vị trí địa lý cũng vô cùng thuận lợi khi nằm gần Samsung Heavy Industries tại Geoje, giúp quá trình hợp tác diễn ra nhanh chóng và hiệu quả”.

Cuối tháng 8/2025, phóng viên có dịp thăm nhà máy DHI, hiện nhà máy này đang cùng lúc đóng 5 vỏ chụp đầu máy tàu các loại. Trong các phân xưởng của nhà máy đóng tàu Hàn Quốc có khá nhiều lao động Việt Nam làm việc.

Anh Phạm Văn Hai, quê Tiên Lữ, Hưng Yên đã làm việc tại đây hơn 1 năm. Anh dự tính sang làm thợ hàn. Tuy nhiên, phần lớn các nhà máy đóng tàu tại đây đã tự động hóa khâu hàn, nên anh được biên chế trong tổ siết ốc. Anh cho biết lương mỗi tháng cơ bản khoảng 40 triệu, nếu làm thêm giờ có thể được 60 triệu/tháng.

Tại một phân xưởng khác của nhà máy chuyên đóng thùng chở dầu. Mỗi năm phân xưởng này đóng 30 thùng chứa dầu, lớn nhất lên tới 3.750 m3.

Theo anh Hai, thu nhập của người lao động ngành đóng tàu Hàn Quốc khá tốt, tuy nhiên thời hạn hợp đồng làm việc quá ngắn (chỉ 2 năm), trong khi chi phí cho các khâu môi giới quá đắt đỏ, tương đương khoảng gần 1 năm thu nhập. Nên lời lãi chỉ được khoảng 1 năm.

Đặc biệt, đến tháng 2/2025, theo báo cáo Clarkson, Hàn Quốc đã chiếm 50% thị phần toàn cầu, vượt Trung Quốc (71% trong năm 2024) để trở lại ngôi đầu thế giới. Thành công này đến từ chiến lược tập trung vào tàu xanh, tàu thông minh, tàu quân sự hiện đại, cùng với năng lực số hóa và tự động hóa tại các “smart shipyard” (đóng tàu thông minh).

Một minh chứng điển hình là HD Hyundai Heavy Industries đã smart shipyard, triển khai công nghệ digital twin, giám sát quy trình theo thời gian thực, cho phép tăng năng suất và rút ngắn chu kỳ đóng mỗi tàu xuống còn khoảng hơn 1 năm. Nhiều công đoạn hàn đã được tự động hóa hoàn toàn, giúp nâng cao chất lượng và giảm chi phí sản xuất.

Chính sách và hệ sinh thái hỗ trợ

Theo GS Yang Young-mo, Chính phủ Hàn Quốc đã đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng nền tảng vững chắc cho ngành công nghiệp này. Trong nhiều năm, Chính phủ có các chương trình bảo lãnh tín dụng xuất khẩu, hỗ trợ R&D, đào tạo nhân lực được triển khai đồng bộ, tạo thành một hệ sinh thái khép kín kết nối doanh nghiệp – viện nghiên cứu – nhà nước.

Song song, Hàn Quốc cũng phát triển năng lực quốc phòng thông qua việc chế tạo tàu chiến và tàu ngầm. Ví dụ, tàu ngầm KSS-III đạt 76% tỷ lệ nội địa hóa, gấp đôi thế hệ trước, minh chứng cho trình độ làm chủ công nghệ quốc gia.

Hiện Chính phủ Hàn Quốc có chính sách hỗ trợ cho các doanh nghiệp triển khai các công nghệ mới của ngành đóng tàu, ví dụ như việc nghiên cứu sản xuất tàu tự lái. Nhờ đó, các doanh nghiệp lớn đang tập chung nghiên cứu, thử nghiệm việc phát triển các loại tàu theo công nghệ mới tự hành.

Cơ hội nào cho Việt Nam?

Hiện nay, Việt Nam có khoảng 87 nhà máy đóng tàu, trong đó năng lực sản xuất còn phân tán và hiệu suất thấp. Ví dụ, Nhà máy Đóng tàu Hạ Long mỗi năm chỉ hạ thủy được khoảng 3 tàu, trong khi một dock của Hàn Quốc có thể hoàn thành tới 30–35 tàu nhờ phương pháp đóng theo module. Thu nhập bình quân lao động ngành đóng tàu ở Việt Nam khoảng hơn 10.000 USD/năm, thấp hơn nhiều so với Hàn Quốc (36.000 USD), tạo ra lợi thế cạnh tranh về chi phí nhân công vốn chiếm 25% tổng chi phí đóng tàu.

GS Yang Young-mo tính toán, trong chi phí đóng tàu thì chi phí cho nhân công chiếm khoảng 25%, còn lại là chi phí nguyên vật liệu, máy móc, công nghệ. Lợi nhuận đóng tàu tại Hàn Quốc trung bình chỉ chiếm 8%. Nhìn vào cơ cấu này, thì Việt Nam đang có lợi thế lớn để các nhà đầu tư Hàn Quốc tìm đến Việt Nam mở nhà máy. Việt Nam có bờ biển kéo dài từ Bắc vào Nam, lực lượng lao động dồi dào, giá rẻ. Nên nếu mở nhà máy đóng tàu tại Việt Nam, sẽ tiết kiệm được hơn nửa chi phí nhân công. Đây là có hội để các nhà đầu tư Hàn Quốc tăng tỷ lệ lợi nhuận.

Ông Chang Hun Ju, Trưởng đại diện (CEO) tại Công ty Sunyang VK Shipbuilding chi nhánh Việt Nam chia sẻ, trong 2 năm qua, ông đã tiến hành khảo sát và nghiên cứu toàn diện về tình hình ngành công nghiệp đóng tàu tại Việt Nam.

“Trên cơ sở đó, chúng tôi đã thành lập tại Công ty Sunyang VK Shipbuilding chi nhánh Việt Nam và chính thức đưa vào hoạt động. Khi trực tiếp quan sát quá trình đóng tàu tại các nhà máy trong nước, tôi đã có niềm tin và khát vọng được đồng hành, đóng góp vào sự phát triển của ngành công nghiệp đóng tàu Việt Nam.

Trong thời gian tới, chúng tôi sẽ nỗ lực hết sức để trở thành cầu nối vững chắc, giúp các doanh nghiệp cung cấp thiết bị, vật tư cũng như nhiều đối tác hợp tác từ Hàn Quốc có cơ hội đến Việt Nam để đóng mới tàu, đồng thời chuyển giao công nghệ, qua đó góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của ngành đóng tàu Việt Nam”, ông Chang Hun ju nói.

Còn theo GS Yang Young-mo, để phát triển, Việt Nam có thể hợp tác sâu rộng hơn với Hàn Quốc, không chỉ dừng lại ở khâu thi công, mà có thể tiếp cận và hợp tác thiết kế, kỹ thuật đóng tàu – yếu tố quan trọng cho sự phát triển lâu dài.

Tăng cường hợp tác quốc tế, đặc biệt với các quốc gia có công nghệ tiên tiến như Hàn Quốc, để nhanh chóng tiếp nhận và làm chủ công nghệ.

Đầu tư vào thiết kế và nghiên cứu, thay vì chỉ dừng lại ở thi công. Thiết kế và kỹ thuật là “trái tim” của ngành đóng tàu; Phát triển công nghiệp phụ trợ, sản xuất linh kiện và vật tư trong nước để giảm phụ thuộc nhập khẩu; Đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, song song với thu hút chuyên gia quốc tế, giống như cách Hàn Quốc từng làm với các kỹ sư Nhật Bản trong giai đoạn đầu phát triển.