Truyền thông Iran mới đây tiết lộ Nga đã triển khai hệ thống phòng không tầm xa S-400 tới Iran để thử nghiệm trong điều kiện tác chiến thực tế, với địa điểm được xác định gần thành phố Isfahan. Cuộc thử nghiệm bao gồm các thành phần then chốt như radar bắt mục tiêu 91N6E, radar điều khiển hỏa lực 92N6E, một đơn vị chỉ huy điều khiển và nhiều bệ phóng tên lửa phòng không cơ động.
Dù chưa có xác nhận chính thức, thông tin này dấy lên câu hỏi liệu Iran đã đặt mua hệ thống S-400, hay chỉ đơn thuần là Nga đưa đến để trình diễn tính năng nhằm quảng bá sản phẩm. Trước đó, các quan chức Iran từng tuyên bố không có nhu cầu mua S-400, do hệ thống nội địa Bavar-373 được cho là có năng lực tương đương. Tuy nhiên, năng lực hạn chế của Iran trong phát triển các hệ thống phòng không tầm xa và cơ sở công nghệ còn yếu khiến tuyên bố này bị nghi ngờ.
Mặc dù chính phủ Iran khẳng định Bavar-373 đã bắn hạ 3 trong 4 máy bay F-35I của Israel trong các cuộc đụng độ vào tháng 6, nhiều chuyên gia cho rằng điều đó khó kiểm chứng. Việc Bavar-373 có thể chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu chiến đấu, cộng với nhu cầu đa dạng hóa kho vũ khí phòng không và khó khăn trong việc sản xuất nhanh hệ thống nội địa, có thể là lý do khiến Iran đang quay lại cân nhắc S-400.
Nếu quyết định mua S-400 được đưa ra ngay sau các cuộc không kích của Israel trong tháng 6, nhiều khả năng hệ thống được thử nghiệm tại Iran hiện do chính binh sĩ Nga vận hành, do Iran chưa đủ thời gian đào tạo kíp chiến đấu mới. Tuy nhiên, với kinh nghiệm từ việc vận hành hệ thống tiền nhiệm S-300PMU-2 từ năm 2016, Iran có thể rút ngắn đáng kể thời gian huấn luyện cho S-400 bằng cách nâng cấp kỹ năng cho lực lượng hiện có.
Mạng lưới phòng không của Iran bị chỉ trích nặng nề sau khi không thể ngăn chặn hiệu quả các cuộc không kích của Israel và Mỹ từ ngày 13 đến 24/6. Tháng 7, xuất hiện thông tin cho rằng Trung Quốc đã chuyển giao hệ thống phòng không HQ-9B – được xem là tương đương S-400 – cho Iran. Tuy nhiên, chưa có bất kỳ xác nhận chính thức nào từ phía Iran hay Trung Quốc.
Trường hợp Iran nhận đồng thời cả HQ-9B và S-400 cũng không phải tiền lệ hiếm gặp. Algeria từng triển khai song song hai hệ thống này để đối phó nguy cơ tấn công từ NATO. Tuy nhiên, trong khi Trung Quốc tích cực chào bán HQ-9B, Nga lại đang đối mặt tình trạng thiếu hụt S-400, dù đã tăng sản lượng, do nhu cầu nội địa gia tăng từ chiến sự Ukraine và căng thẳng với NATO.
Hiện Nga vẫn đang tiếp tục chuyển giao S-400 cho Belarus và Ấn Độ, nhưng các đợt bàn giao cho Ấn Độ đang bị chậm trễ. Điều này khiến dư luận đặt dấu hỏi về tính xác thực của các báo cáo nói rằng Nga vừa cung cấp thêm S-400 cho Iran.
Ngay cả khi các báo cáo về việc Iran nhận được HQ-9B hoặc S-400 là chính xác, nước này vẫn gặp bất lợi lớn trong việc đối phó các mối đe dọa hiện đại do thiếu các nền tảng bổ trợ như máy bay tiêm kích thế hệ mới và máy bay cảnh báo sớm (AEW&C). Israel đang không ngừng mở rộng phi đội F-35I và sẽ tiếp nhận thêm F-15EX – dòng tiêm kích tấn công tiên tiến nhất của Mỹ.
Từ năm 2022, có tin Iran đã đặt mua tiêm kích Su-35 của Nga nhưng đến nay vẫn chưa thấy bàn giao. Việc mua các dòng máy bay hiện đại như J-10C hay J-16 từ Trung Quốc cũng sẽ cần nhiều năm huấn luyện và chuẩn bị mới có thể đưa vào vận hành.
Trong khi đó, hệ thống phòng không tầm xa như S-400 có thể được triển khai nhanh hơn rất nhiều và mang lại giải pháp trước mắt để lấp khoảng trống năng lực phòng thủ chiến lược của Iran – đặc biệt trong bối cảnh căng thẳng với Israel và phương Tây chưa hạ nhiệt.
Dù Iran có chính thức đặt mua S-400 hay không vẫn còn là ẩn số, nhưng rõ ràng Tehran đang cân nhắc nghiêm túc các lựa chọn từ Nga và Trung Quốc để hiện đại hóa lá chắn phòng không. Trong khi việc mua sắm tiêm kích thế hệ mới còn đối mặt nhiều trở ngại, hệ thống như S-400 hoặc HQ-9B có thể là "giải pháp ngắn hạn" để Iran tăng cường năng lực chống tiếp cận và răn đe đối phương.
Nếu các thông tin thử nghiệm tại Isfahan được xác thực, đây có thể là bước ngoặt chiến lược trong hợp tác quốc phòng Nga - Iran, đồng thời là tín hiệu cảnh báo cho Tel Aviv và Washington.
Đức muốn có tên lửa hành trình với khả năng tấn công Moscow: Liệu Nga có thể ngăn chặn?
Vũ khí răn đe tối thượng: Nga biên chế tàu ngầm hạt nhân lớp Borei mới mang 160 đầu đạn
