Thông tin được trao đổi tại tọa đàm “Nhận diện bẫy lừa - An tâm vui sắm”, diễn ra ngày 27/11, do Hiệp hội An ninh mạng Quốc gia (NCA) phối hợp cùng TikTok tổ chức dưới sự chỉ đạo của Cục An ninh mạng và phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (A05). Tọa đàm là một hoạt động trong khuôn khổ Chiến dịch “Chống lừa đảo trực tuyến năm 2025” do A05 chủ trì triển khai trên quy mô toàn quốc.
Mỗi người dân trở thành một điểm chốt an toàn
Trao đổi tại tọa đàm, chuyên gia Vũ Ngọc Sơn, Trưởng ban Nghiên cứu, tư vấn, phát triển công nghệ và Hợp tác quốc tế của Hiệp hội An ninh mạng quốc gia chỉ ra giải pháp bảo vệ người dùng khi tham gia các giao dịch thương mại điện tử trước những rủi ro an ninh mạng mới.
Theo ông Vũ Ngọc Sơn, chưa bao giờ việc mua sắm và thanh toán lại tiện lợi như hiện nay. Mặt trái của điều đó là chưa bao giờ tài sản của người dân lại có thể bị đánh cắp nhanh chóng chỉ sau một lần bất cẩn.
Các hình thức lừa đảo trực tuyến ngày càng tinh vi, từ giả mạo cửa hàng uy tín, chiếm đoạt tài khoản, yêu cầu đặt cọc đến giao hàng kém chất lượng; tội phạm còn sử dụng liên kết độc hại, tin nhắn và cuộc gọi mạo danh để đánh cắp dữ liệu cá nhân, gây ra nguy cơ mất tiền, lộ thông tin và bị lợi dụng cho các hành vi phạm pháp.
Bên cạnh đó, các đối tượng lừa đảo tận dụng mạnh mẽ công nghệ, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo và deepfake để giả mạo gương mặt, giọng nói người thân nhằm thao túng cảm xúc, lợi dụng lòng tin, lòng tham hoặc nỗi sợ hãi của nạn nhân.
Để đối phó với những “cái bẫy vô hình nhưng gây thiệt hại hữu hình” này, theo ông Vũ Ngọc Sơn, Việt Nam cần triển khai đồng bộ Khiên 3 lớp: Hành lang pháp lý đủ mạnh, công nghệ phòng vệ hiệu quả và kỹ năng số phổ cập đến người dân.
Ở trụ cột pháp lý, Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân 2025 nghiêm cấm tuyệt đối việc đánh cắp, mua bán hay trao đổi trái phép dữ liệu cá nhân, nhằm ngăn chặn tận gốc tình trạng lộ lọt thông tin - yếu tố khiến tội phạm có thể tiếp cận người dân bằng các cuộc gọi “đúng tên, đúng tuổi”.
Trong dự thảo Luật An ninh mạng 2025, nội dung về An ninh dữ liệu tiếp tục được xác định là trọng tâm, đồng thời luật nghiêm cấm hành vi sử dụng công nghệ để giả mạo thông tin, hình ảnh, giọng nói hoặc làm nhái sản phẩm và thương hiệu.
Bên cạnh khung pháp lý trong nước, Việt Nam cũng đã tích cực thúc đẩy hợp tác quốc tế nhằm ngăn chặn tội phạm xuyên biên giới.
Công ước Hà Nội, văn kiện quốc tế đầu tiên về phòng chống tội phạm mạng được mở ký tại Việt Nam, hướng tới thiết lập cơ chế phối hợp toàn cầu trong chia sẻ dữ liệu, thu thập bằng chứng số và dẫn độ tội phạm mạng.
Việc tăng cường hợp tác này góp phần mở rộng “lớp khiên” bảo vệ người dùng ra ngoài biên giới quốc gia. Đây là nền tảng quan trọng để xây dựng môi trường mạng an toàn, lành mạnh.
Về trụ cột công nghệ, các ngân hàng và tổ chức tài chính đã triển khai các biện pháp xác thực nhiều lớp như mật khẩu, OTP, sinh trắc học và phân tích hành vi nhằm phát hiện giao dịch bất thường. Hệ thống kết nối cảnh báo tài khoản phạm tội giữa các ngân hàng với Bộ Công an và Ngân hàng Nhà nước bước đầu giúp kịp thời ngăn chặn các giao dịch đáng ngờ và thu hồi tài sản cho người dân.
Cùng với đó, người dùng có thể chủ động bảo vệ mình bằng các công cụ phát hiện đường link và phần mềm độc hại như nTrust do Hiệp hội An ninh mạng Quốc gia phát hành.
“Trụ cột kỹ năng, yếu tố giữ vai trò quan trọng nhất, đòi hỏi nỗ lực nâng cao nhận thức cộng đồng thông qua phong trào “Bình dân học vụ số”.
Mỗi người dân cần trang bị cho mình kiến thức như một “liều vaccine số”, thay vì chờ bị lừa rồi mới cảnh tỉnh.
Thế hệ trẻ, với sự am hiểu công nghệ, cũng được khuyến khích hướng dẫn ông bà, cha mẹ nhằm lan tỏa kỹ năng an toàn mạng trong cộng đồng”, ông Vũ Ngọc Sơn cho biết.
Ông Vũ Ngọc Sơn cũng đưa ra lời khuyên, người dân cần rèn luyện phản xạ an toàn thông qua nguyên tắc “3 Không - 3 Nhanh”, gồm Không tin tưởng tuyệt đối (kể cả khi video call), Không cài ứng dụng từ liên kết lạ và Không chuyển tiền khi chưa xác thực; đồng thời Nhanh tra cứu khi nhận được thông tin đáng ngờ, Nhanh ngắt kết nối khi bị đe dọa hoặc thao túng và Nhanh báo cáo tới cơ quan chức năng khi phát sinh sự cố.
Theo ông Vũ Ngọc Sơn, an toàn không đến từ may mắn mà đến từ sự hiểu biết và chủ động. Khi hành lang pháp lý, công nghệ phòng vệ và kỹ năng người dùng được kết hợp đồng bộ, tấm “Khiên số 3 lớp” mới phát huy hiệu quả. Khi mỗi người dân trở thành một điểm chốt an toàn, không gian mạng sẽ trong sạch hơn, để chúng ta có thể thật sự an tâm mua sắm trong kỷ nguyên số.
Tội phạm mạng tung hoành trong mùa sale
Tại tọa đàm, ông Vũ Duy Hiền, Phó Tổng Thư ký kiêm Chánh Văn phòng Hiệp hội An ninh mạng Quốc gia nhận định chúng ta đang bước vào thời điểm cao điểm của mùa mua sắm cuối năm - thời điểm mà hàng triệu giao dịch trực tuyến diễn ra mỗi ngày.
Đây cũng là lúc tội phạm mạng hoạt động mạnh nhất, với những thủ đoạn lừa đảo không chỉ tinh vi mà còn biến đổi liên tục: giả mạo thương hiệu lớn, mạo danh nhân viên sàn thương mại điện tử, các chiêu “sale sốc - hoàn tiền ảo”, lừa thanh toán qua ví điện tử, cho tới việc sử dụng deepfake để chiếm lòng tin người dùng.
Ông Vũ Duy Hiền cảnh báo những bẫy lừa này thường bắt đầu từ những hành động rất nhỏ: Một cú click, một mã QR, một cuộc gọi video tưởng như quen thuộc. Và chỉ trong vài giây mất cảnh giác, người dân có thể phải trả giá bằng dữ liệu cá nhân, tài khoản mạng xã hội, thậm chí là toàn bộ tài chính.
Điều đó cho thấy nhận diện bẫy lừa không chỉ là việc của cơ quan chức năng, mà là trách nhiệm của toàn bộ hệ sinh thái số - từ nền tảng, đơn vị thanh toán, nhà bán hàng, nhà sáng tạo nội dung, doanh nghiệp công nghệ cho tới mỗi người dùng.
“Với vai trò là tổ chức xã hội - nghề nghiệp trong lĩnh vực an ninh mạng, Hiệp hội An ninh mạng Quốc gia xác định rõ trách nhiệm đồng hành cùng Nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng trong bảo vệ người tiêu dùng trên không gian mạng", ông Vũ Duy Hiền khẳng định.
A05 lý giải vì sao cần luật hóa an ninh dữ liệu ngay lúc này
