Thông tin được chia sẻ tại buổi tập huấn "Bảo vệ và hỗ trợ trẻ em tương tác lành mạnh, sáng tạo trên môi trường mạng" dành cho đội ngũ phóng viên, biên tập viên các cơ quan báo chí, do Cục Báo chí (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) tổ chức ngày 18/11.
Bắt trend AI giải trí vài giây, rủi ro mất dữ liệu cá nhân cả đời
Bà Đinh Thị Như Hoa, Trung tâm 2, Cục An ninh mạng và Phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (A05 - Bộ Công an) cho rằng trong bối cảnh AI phát triển như vũ bão, trẻ em là nhóm chịu tác động mạnh nhất khi dành phần lớn thời gian trong ngày để sử dụng Internet cho học tập và giải trí.
Dẫn nhiều khảo sát cho thấy trẻ Việt Nam online đến 5 giờ/ngày và thường xuyên tiếp xúc với các ứng dụng công nghệ mới mà chưa có đủ kỹ năng tự bảo vệ, bà Như Hoa cho rằng: “Việc hình thành miễn dịch số cho trẻ trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết, đòi hỏi sự chung tay của gia đình nhà trường xã hội và báo chí”.
Bà Hoa cho biết AI đang tạo ra những thách thức chưa từng có khi trẻ dễ tiếp xúc với các nội dung sai lệch hoặc không phù hợp. AI thu thập và tổng hợp dữ liệu từ Internet mà không có bộ lọc theo độ tuổi khiến trẻ có thể gặp các thông tin người lớn bạo lực hay độc hại gây ảnh hưởng tiêu cực đến nhận thức và sự phát triển.
Không chỉ dừng ở nội dung không phù hợp, AI tạo sinh còn có thể bị lợi dụng để chỉnh sửa nhân bản và phát tán các hình ảnh hoặc video xâm hại trẻ em trên diện rộng. “Đây là nguy cơ đặc biệt nghiêm trọng khi tốc độ lan truyền của nội dung tạo sinh ngày càng lớn và khó kiểm soát”, đại diện A05 nói.
Bà Hoa cũng nhấn mạnh tình trạng lộ lọt dữ liệu cá nhân của người Việt đang ở mức báo động. Nhiều ứng dụng AI theo trào lưu mạng xã hội như mưa tuyết AI thu hút người dùng bằng yếu tố giải trí nhưng lại ẩn chứa rủi ro thu thập dữ liệu khuôn mặt. Không ít bạn trẻ chia sẻ ảnh cá nhân để thử tính năng mới mà không đọc điều khoản khiến dữ liệu có thể bị chuyển ra nước ngoài và mất kiểm soát hoàn toàn.
Dữ liệu sinh trắc học như ảnh chân dung là loại thông tin nhạy cảm không thể thay đổi. Khi bị thu thập trái phép chúng có thể được dùng để huấn luyện mô hình AI tạo deepfake hoặc thực hiện các hành vi giả mạo vượt qua eKYC dẫn tới nguy cơ lừa đảo. Đây là vấn đề đặc biệt đáng lo ngại với các ứng dụng không minh bạch về nguồn gốc máy chủ và chính sách lưu trữ.
Ngoài rủi ro về dữ liệu trẻ còn đối mặt với các tác động tâm lý và hành vi khi tương tác thường xuyên với chatbot. Bà Hoa cho biết việc phụ thuộc vào AI có thể khiến trẻ giảm kỹ năng xã hội suy giảm khả năng tư duy độc lập và dễ rơi vào trạng thái trầm cảm lo lắng. Hiện tượng “Brainrot" (tạm dịch: "thối não" - một thuật ngữ mạng để chỉ tình trạng suy giảm nhận thức do tiếp xúc quá nhiều với nội dung trực tuyến kém chất lượng hoặc vô giá trị) xuất hiện ngày một nhiều khi trẻ ít giao tiếp với người thật mà chỉ dựa vào AI để tìm kiếm thông tin.
Bà Hoa chia sẻ nhiều nguyên tắc thiết thực giúp phụ huynh và trẻ chủ động bảo vệ mình gồm kiểm soát thông tin cá nhân xây dựng thói quen sử dụng AI lành mạnh và tăng cường phối hợp giữa gia đình nhà trường và các cơ quan chức năng. Sự đồng hành của báo chí được đánh giá là yếu tố then chốt để lan tỏa nhận thức và kết nối các lực lượng cùng bảo vệ trẻ trong môi trường số.
Mất kết nối gia đình là “lỗ hổng” lớn nhất
Tại chuyên đề Hiện trạng vấn đề bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng và các chiến dịch nâng cao năng lực số cho trẻ em, diễn giả Lê Thị Mai Quyên, đại diện Tổng đài quốc gia bảo vệ trẻ em 111 (Cục Bà mẹ và Trẻ em - Bộ Y tế) đã nêu bức tranh toàn cảnh về các nguy cơ trẻ đang phải đối mặt hằng ngày trong môi trường số.
Theo bà Quyên, xu hướng đáng lo ngại nhất hiện nay là trẻ tin tưởng người lạ trên mạng hơn bố mẹ mình. Qua các buổi truyền thông tại trường học, khi hỏi học sinh nếu gặp nguy hiểm trực tuyến có chia sẻ với gia đình hay không thì 99% trả lời là không.
“Trẻ sợ bị trách mắng và cảm giác bố mẹ không thấu hiểu nên chọn im lặng. Trong khi đó, các em lại dễ mở lòng với những mối quan hệ ảo tưởng như vô hại nhưng được kẻ xấu xây dựng để tạo sự đồng cảm. Chỉ cần trẻ bộc lộ sự lo lắng, đối tượng lập tức siết áp lực để đe dọa buộc các em cung cấp thêm thông tin hình ảnh hoặc tiền bạc”, đại diện Tổng đài quốc gia bảo vệ trẻ em 111 thông tin.
Dẫn thống kê từ Tổng đài, bà Mai Quyên cho biết số vụ trẻ bị uy hiếp bằng hình ảnh nhạy cảm tăng nhanh. Nhiều em khẳng định chưa từng gửi ảnh riêng tư nhưng đối tượng vẫn có hình để gây sức ép. Bà Quyên cho biết hình ảnh có thể bị thu thập từ mạng xã hội bài đăng của gia đình, sự kiện có trẻ xuất hiện hoặc từ dữ liệu bị rò rỉ trên mạng. Đã có trường hợp tổng đài phải phối hợp công an chỉ trong vài phút để ngăn một em nhỏ uống thuốc tự tử vì sợ bị phát tán ảnh.
Ngoài tống tiền, trẻ còn đối mặt với nhiều rủi ro khác như bị xúc phạm bôi nhọ trên nhóm lớp, bị dụ dỗ gửi ảnh riêng tư, bị hẹn gặp ngoài đời hoặc bị lộ lọt dữ liệu cá nhân. Nội dung độc hại, tin giả hay tư vấn lệch lạc về giới tính và tâm lý cũng tác động mạnh đến sự phát triển tinh thần của trẻ. Những nguy cơ này ngày càng khó nhận diện khi trẻ sử dụng mạng xã hội, video ngắn và trò chơi trực tuyến như thói quen mỗi ngày nhưng thiếu kỹ năng để tự bảo vệ.
Theo bà Quyên, không ít phụ huynh chia sẻ hình ảnh con một cách tùy tiện làm tăng thêm rủi ro. Một bức ảnh tưởng bình thường có thể bị chỉnh sửa, sử dụng trái phép hoặc phát tán gây tổn thương sâu sắc về tâm lý và danh dự. Những vụ trẻ bị lạm dụng ảnh riêng tư thời gian qua cho thấy mức độ nguy hiểm khi thiếu hiểu biết về quyền riêng tư số.
Giải pháp không thể là cấm đoán bởi trẻ không thể tách khỏi Internet. Điều quan trọng là nâng cao năng lực số và xây dựng sự tin cậy trong gia đình. Các chiến dịch của Tổng đài 111 tập trung trang bị kỹ năng nhận diện nguy cơ, sử dụng mạng an toàn, biết cách tìm kiếm sự hỗ trợ và giữ vững tinh thần khi gặp hành vi gây hại. Tổng đài 111 đóng vai trò tuyến đầu tiếp nhận xử lý thông tin và hỗ trợ kịp thời cho trẻ khi gặp rủi ro trên không gian mạng.
Điều quan trọng nhất là phục hồi mối dây an toàn giữa bố mẹ và con. Bà Quyên chia sẻ tại một hội nghị trẻ em khi hỏi mong muốn điều gì ở cha mẹ phần lớn các em chỉ cần được lắng nghe không bị quát mắng hay phán xét. Thực tiễn từ hàng nghìn vụ việc mà Tổng đài 111 xử lý cho thấy khi trẻ chia sẻ với gia đình, 90% sự cố được giảm thiểu hoặc chặn đứng từ sớm.
“Nguy cơ lớn nhất không nằm trên mạng mà nằm ở sự im lặng của trẻ và sự thiếu kết nối trong gia đình” bà Quyên nói.
Đáng lo ngại về ảnh hưởng tiêu cực của thế giới ảo đối với trẻ em
Phát biểu khai mạc khóa tập huấn, bà Mai Hương Giang, Phó cục trưởng Cục Báo chí (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) cho biết trong bối cảnh thông tin trên không gian mạng ngày càng tác động mọi mặt tới đời sống xã hội, bên cạnh cơ hội học tập, sáng tạo và kết nối, thế hệ trẻ, đặc biệt là trẻ em đang phải đối mặt với nhiều rủi ro như bị bắt nạt trực tuyến, xâm hại, lừa đảo, tiếp cận nội dung độc hại,...
“Những nguy cơ này ảnh hưởng nghiêm trọng đến tâm lý, sức khỏe và sự phát triển toàn diện của trẻ”, Phó cục trưởng Cục Báo chí nói.
Bà Giang cung cấp hàng loạt số liệu trong một số năm gần đây cho thấy tình hình đáng lo ngại về ảnh hưởng tiêu cực của môi trường mạng đối với trẻ em:
- 87% trẻ 12-17 tuổi online hằng ngày nhưng chỉ 36% biết cách bảo đảm an toàn thông tin (Bộ LĐTB&XH).
- Hơn 500 nghìn báo cáo liên quan đến hình ảnh,video xâm hại tình dục trẻ em trên mạng liên quan tới Việt Nam trong năm 2023 (theo Trung tâm quốc gia về trẻ em mất tích và bị bóc lột - NCMEC).
- 66% trẻ không biết đường dây trợ giúp khi bị bắt nạt và nhóm 10-14 tuổi là đối tượng bị bắt nạt trực tuyến rất nhiều (theo Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc - UNICEF).
- 40% trẻ cảm thấy không an toàn, hơn 70% từng gặp trải nghiệm không mong muốn và khoảng 1% (tương đương hơn 94.000 trẻ) là nạn nhân bóc lột hoặc xâm hại tình dục qua mạng (CLB Bảo vệ trẻ em trên không gian mạng).
- 77% trẻ em và thanh thiếu niên truy cập internet hàng ngày và chỉ trong 6 tháng đầu 2025 đã xảy ra hàng chục vụ lừa đảo, dụ dỗ, thao túng tâm lý và bắt cóc trực tuyến liên quan đến trẻ em, nhiều trường hợp bị ép cắt liên lạc với gia đình nhằm tống tiền hoặc buôn người (Bộ Công an).
Chưa tới 10% phụ huynh biết về nguy cơ trẻ em bị xâm hại trực tuyến
Thủ tướng yêu cầu đẩy mạnh ngăn chặn cuộc gọi lừa đảo từ nước ngoài
