Mạng xã hội mới đây lan truyền hình ảnh trong khoang hành khách một máy bay có dấu hiệu bất thường, thức ăn rơi vãi nhiều nơi, khăn giấy, ly đựng nước lăn dưới sàn... Theo một hành khách quê Nghệ An, chiều 19/5, anh mua vé chặng TP.HCM - Hà Nội, chuyến bay số hiệu VN248 của Vietnam Airlines. Sau khi cất cánh khoảng 50 phút, máy bay gặp rung lắc mạnh làm thức ăn, đồ uống rơi khỏi vị trí hành khách, văng khắp nơi.
Điện Cục Hàng không Việt Nam xác nhận về tình huống bất khả kháng trong hoạt động hàng không, khẳng định phi hành đoàn đã xử lý chuyên nghiệp, nhanh chóng, đúng nguyên tắc, không có hành khách nào bị thương cần đến can thiệp của y tế.
Ngày 23/5, chuyên gia hàng không Trương Công Tuấn, Khoa Khai thác Hàng không, Học viện Hàng không Việt Nam, trả lời Viettimes xung quanh hiện tượng nhiễu động không khí và đưa ra khuyến cáo với hành khách.
-Thưa ông, nhiễu động là gì, có bao nhiêu cấp độ và ảnh hưởng đến máy bay ra sao?
-Nhiễu động không khí (turbulence) là hiện tượng dòng không khí chuyển động hỗn loạn, thay vì theo quy luật bình thường. Có nhiều nguyên nhân gây ra nhiễu động, như dòng không khí bị chặn bởi núi tạo ra sóng núi (mountain wave), hay không khí bị chặn bởi chướng ngại vật nhân tạo gần sân bay - tạo ra xoáy cục bộ (technical shear).
Một số sân bay như Kai Tak tại (Hồng Kông) hay La Guardia (New York) thường có xoáy cục bộ do mây đối lưu, hay sự chênh lệch nhiệt độ giữa các khối khí nóng và lạnh (frontial zone).
Nhiễu động không khí được chia thành 4 cấp độ: Độ nhẹ - hành khách sẽ cảm giác rung lắc nhẹ, không ảnh hưởng lớn đến máy bay hay hành khách. Mức độ trung bình - máy bay lắc mạnh hơn, hành khách đi lại khó khăn, cần thắt dây an toàn. Mức độ mạnh - máy bay sẽ rung lắc dữ dội, hành khách không thể đứng, hành lý rơi, có thể gây chấn thương nếu không cài dây an toàn. Mức độ rất mạnh - hiếm gặp nhưng vẫn có thể xảy ra. Nhiễu động rất mạnh có thể làm hỏng thiết bị, gây thương tích nghiêm trọng với hành khách và phi hành đoàn.
Tuy nhiên, hiện nay các máy bay được thiết kế để chịu đựng mức rung lắc rất cao, nên phần lớn các trường hợp nhiễu động đều không đe dọa đến an toàn bay. Ngoài nhiễu động không khí còn có nhiễu động khí động học do máy bay gây ra. Cơ chế này được hiểu vì máy bay đang bay sẽ sinh ra nhiễu động đầu cánh (wingtip vortices) do sự chênh lệch áp suất giữa mặt trên (áp suất thấp) và dưới cánh (áp suất cao) của cánh, theo Định luật Bernoulli trong khí động học.
Ngoài ra, khối không khí xung quanh máy bay bị xáo động sẽ ảnh hưởng đến máy bay phía sau hoặc phía dưới, tương tự như xe container chạy nhanh thì xe máy chạy gần đó có khuynh hướng bị lạng tay lái - do khối không khí quanh xe container bị xáo động.
Nhiễu động do khí động học được chia thành 3 cấp độ: Nhẹ với máy bay có khối lượng dưới 7.000 kg. Trung bình với máy bay có khối lượng từ 7.000 kg đến 136.000 kg. Mạnh với máy bay có khối lượng lớn hơn 136.000 kg.
Trường hợp nhiễu động này được cơ quan kiểm soát không lưu đảm bảo bằng các trị số phân cách nhiễu động tối thiểu theo thời gian hoặc khoảng cách do ICAO quy định để đảm bảo an toàn bay.
-Với các mức độ như trên, phi công phải xử lý thế nào khi gặp vùng nhiễu động, thưa ông?
-Phi công phải tuân thủ các nguyên tắc của ngành để đảm bảo an toàn hành khách và phi hành đoàn. Cụ thể, phi công phải chủ động tránh vùng nhiễu động bằng cách theo dõi radar thời tiết, nhận thông tin từ kiểm soát không lưu hoặc các phi công khác.
Nếu không thể tránh, phi công sẽ điều chỉnh độ cao, tốc độ hoặc hướng để giảm sự ảnh hưởng. Họ có thể bật đèn hiệu thắt dây an toàn và thông báo cho hành khách thắt dây an toàn và máy bay sắp bay vào vùng nhiễu động.
Trong quá trình xử lý, phi công phải luôn ưu tiên an toàn hành khách và tổ bay trong mọi quyết định xử lý.
-Phi công thực tế có thể tránh vùng nhiễu động không, thưa ông?
-Câu trả lời là có thể với nhiễu động do mây đối lưu, giông bão quan sát thấy bằng radar thời tiết hay dòng khí, frontial zone,… được dự báo bằng các bản đồ thời tiết Synop. Tuy nhiên, việc tránh nhiễu động không khí là khó khăn hoặc không thể với nhiễu động trời quang (clear air turbulence-CAT) thường xảy ra ở độ cao cao trên 30.000ft, trời trong, không có mây nên khó hoặc không thể dự báo.
Việc khó tránh nhiễu động cũng xảy ra trong tình huống luồng gió giảm đột ngột (microburst) hoặc gió đứt (wind shear) - thường xảy ra ở độ cao thấp dưới 3000ft, không nhìn thấy bằng mắt hay radar thời tiết - đây là các loại khó dự báo nhất.
- Hành khách cần làm gì khi máy bay bay qua vùng nhiễu động?
-Khi xảy ra nhiễu động không khí, hành khách tuyệt đối tuân thủ yêu cầu của tổ bay. Tất cả phải cài dây an toàn khi có tín hiệu hoặc theo thông báo, kể cả khi đang ngồi. Hành khách không di chuyển khi máy bay đang rung lắc. Tâm lý cũng rất quan trọng, mọi người cần giữ bình tĩnh, vì phi công đã được huấn luyện kỹ và máy bay đủ khả năng chịu đựng.
Hành khách cần hạn chế mở ngăn đựng đồ trên đầu hoặc cầm vật nặng trong tay và luôn kiểm tra dây an toàn trước khi hạ cánh và cất cánh.
-Nhiễu động có thể ảnh hưởng thế nào đến an toàn bay, thưa ông?
-Hầu hết các chuyến bay gặp nhiễu động vẫn an toàn tuyệt đối. Tuy nhiên, nếu nhiễu động cực mạnh và bất ngờ, có thể gây thương tích cho hành khách hoặc tiếp viên nếu không thắt dây an toàn và trong một số trường hợp hiếm hoi, có thể ảnh hưởng đến kết cấu máy bay.
Trường hợp lúc hạ cánh, khi máy bay còn cách đường băng khoảng 3 phút, tiếp viên sẽ nhắc nhở hành khách kiểm tra dây an toàn, dựng thẳng lưng ghế, mở tấm che cửa sổ, gập bàn ăn trước mặt thì mọi người phải lập tức chấp hành để đảm bảo an toàn phòng trường hợp gặp luồng nhiễu động.
Khi máy bay gặp tình huống phải thực hiện bay lại, mặc dù trời quang mây, tầm nhìn rất tốt, không có mưa; nếu phải lấy độ cao bay lại, thậm chí đã tiếp đất nhưng vẫn bay lên - thì đây có thể là quyết định chủ động bay lại của phi công, nhằm đảm bảo an toàn tuyệt đối cho hành khách và phi hành đoàn khi gặp luồng gió giảm đột ngột, hoặc gió đứt trong giai đoạn tiếp cận sau cùng. Đây là quy trình thông thường nên người dân không nên hoang mang và chia sẻ thông tin này, gây xôn xao dư luận, ảnh hưởng uy tín của hãng nói riêng và ngành hàng không nói chung.
Do đó, đảm bảo dự báo tốt, xử lý đúng quy trình và hành khách hợp tác là chìa khóa để bảo đảm an toàn bay tuyệt đối trong mọi tình huống.
-Xin cảm ơn ông!
