Hai nhà khoa học Trung Quốc đã bị buộc tội âm mưu và buôn lậu vào hôm 3/6 sau khi cố gắng vượt qua hải quan Mỹ với một loại nấm gây bệnh cho thực vật, bị giới chức gọi là “tác nhân tiềm tàng của khủng bố nông nghiệp”.
Cục Điều tra Liên bang Mỹ (FBI) đã bắt giữ Jian Yunqing, một nghiên cứu sinh sau tiến sĩ tại Đại học Michigan, vì bị cáo buộc buôn lậu nấm Fusarium graminearum.
Bạn đồng hành của cô, Liu Zunyong, nhà nghiên cứu tại Đại học Chiết Giang, cũng bị truy tố trong vụ việc. Tuy nhiên, Liu đã bị từ chối nhập cảnh tại sân bay Detroit vào năm ngoái sau khi nhân viên hải quan phát hiện mẫu nấm trong ba lô của ông, và hiện ông vẫn ở ngoài lãnh thổ Mỹ.
Trong hồ sơ gửi tòa án liên bang Detroit, FBI cho biết tài liệu khoa học đã mô tả tiềm năng của loại nấm này như một loại vũ khí nông nghiệp. Cơ quan này tuyên bố vụ việc là “mối đe dọa nghiêm trọng và tức thời đối với an toàn công cộng”.
Fusarium graminearum là gì và phổ biến ra sao tại Mỹ?
Fusarium graminearum, còn gọi là Gibberella zeae, là một loại nấm phổ biến ở các khu vực ôn đới và cận nhiệt đới trên toàn thế giới, trong đó có Mỹ. Nấm này gây bệnh cho nhiều loại cây trồng như lúa mạch, yến mạch, gạo và lúa mì.
Theo cơ sở dữ liệu Widely Prevalent Fungi of the United States, nấm Fusarium graminearum phân bố rộng rãi trên khắp nước Mỹ, bao gồm cả bang North Dakota, nơi sản xuất lúa mì hàng đầu nước này.
Đây là tác nhân phổ biến nhất gây bệnh cháy đầu hạt (Fusarium head blight), còn gọi là “scab” – một bệnh làm giảm năng suất và chất lượng hạt, gây thiệt hại kinh tế nghiêm trọng. Có những năm, bệnh này lan rộng thành dịch tại Mỹ, gây thiệt hại hàng tỷ USD.
Theo Cục Nghiên cứu Nông nghiệp (ARS) thuộc Bộ Nông nghiệp Mỹ (USDA), bệnh cháy đầu hạt Fusarium có thể là loại bệnh thực vật ảnh hưởng nặng nề nhất đến nông nghiệp Mỹ trong thế kỷ này.
Loại nấm này còn sản sinh độc tố nấm (mycotoxin) – chất độc có thể gây nôn mửa và tiêu chảy ở cả gia súc lẫn người. Một số nghiên cứu thậm chí cho thấy độc tố này có khả năng gây ung thư.
Loại nấm này xuất hiện ở Mỹ từ khi nào?
Bệnh cháy đầu hạt Fusarium lần đầu tiên được mô tả tại Anh vào năm 1884, và đến cuối thế kỷ 19 đã trở thành mối đe dọa đáng kể ở Mỹ.
Theo một nghiên cứu năm 2023 của các nhà khoa học Đức đăng trên tạp chí khoa học Toxins, vào đầu thế kỷ 20, bệnh cháy đầu hạt do Fusarium đã lây lan tại các vùng sản xuất lúa mì toàn cầu. Riêng tại Mỹ, năm đợt dịch nghiêm trọng đã xảy ra từ thập niên 1910 đến 1930.
Từ năm 1991 đến 1996, căn bệnh này tái bùng phát mạnh tại Mỹ và Canada do thay đổi trong phương pháp canh tác, và được phân loại là bệnh tái xuất hiện.
Chỉ riêng trong giai đoạn 1998–2000, tổng thiệt hại do bệnh gây ra trên mọi loại cây trồng tại Mỹ ước tính lên tới 2,7 tỷ USD.
Cuối thập niên 1990, chính phủ Mỹ thành lập chương trình Sáng kiến Kiểm soát bệnh Scab trên Lúa mì và Đại mạch, nhằm phát triển các biện pháp kiểm soát hiệu quả.
Có phải là "tác nhân khủng bố nông nghiệp"?
Giám đốc FBI Kash Patel gọi loại nấm này trên mạng xã hội là một mầm bệnh sinh học nguy hiểm và là “tác nhân khủng bố nông nghiệp”.
Theo định nghĩa, khủng bố nông nghiệp là hành vi sử dụng hoặc đe dọa sử dụng các mầm bệnh hoặc sinh vật gây hại để phá hoại ngành nông nghiệp hoặc nguồn cung cấp thực phẩm của một quốc gia.
Hiện không có danh sách công khai nào về các tác nhân khủng bố nông nghiệp tại Mỹ, và Fusarium graminearum không nằm trong danh sách các Tác nhân và Độc tố Lựa chọn (Select Agents and Toxins) – danh sách liệt kê các mầm bệnh và độc tố được xem là mối đe dọa nghiêm trọng đến sức khỏe con người, động vật hoặc cây trồng. Tuy nhiên, mycotoxin do Fusarium sinh ra lại có mặt trong danh sách này.
Các nghiên cứu của Viện Nông nghiệp, Thực phẩm và Môi trường Quốc gia Pháp (INRAE) và Trung tâm Nghiên cứu Nông nghiệp Ai Cập cũng chỉ ra rằng Fusarium có thể là mầm bệnh tiềm năng cho khủng bố nông nghiệp.
Các vật liệu sinh học, bao gồm nấm, nằm trong danh sách hàng hóa bị cấm hoặc hạn chế nhập cảnh của Hải quan và Biên phòng Mỹ (CBP), và bắt buộc phải khai báo, cung cấp tài liệu và/hoặc có giấy phép hợp lệ theo luật liên bang và tiểu bang.
Tại sao giới khoa học vẫn nghiên cứu loại nấm này?
Các nhà khoa học trên toàn thế giới đang nghiên cứu Fusarium graminearum và các loài Fusarium khác để giải mã hệ gen, cơ chế gây bệnh và tìm cách cải thiện sức đề kháng của cây trồng.
Phòng thí nghiệm tương tác phân tử thực vật–vi sinh vật tại Đại học Michigan, nơi Jian làm việc, công bố trên website rằng nhóm của cô nghiên cứu cải tiến hệ gen cây bông nhằm kháng Fusarium gây bệnh héo rũ.
Sự tái bùng phát của bệnh cháy đầu hạt vào thập niên 1990 và tình trạng ngũ cốc bị nhiễm độc tố đã thúc đẩy hàng loạt nghiên cứu cơ bản, biến Fusarium graminearum trở thành một trong những mầm bệnh thực vật được nghiên cứu nhiều nhất thế giới, theo USDA.
Hiện có nhiều biện pháp quản lý bệnh, bao gồm: vùi tàn dư cây trồng sau thu hoạch – vì nấm thường phát triển trên phần thân cây chết và phát tán bào tử qua không khí khi trời ẩm; sử dụng thuốc diệt nấm hoặc vi sinh vật đối kháng để ức chế sự lây lan.
Theo SCMP
