Sau khi Bộ Công Thương đề xuất đưa khoản lỗ hơn 44.970 tỷ đồng của Tập đoàn điện lực Việt Nam (khoản lỗ lũy kế trong giai đoạn 2022-2023, tính đến hết năm 2024) vào giá bán lẻ điện bình quân, nhiều bộ, ngành, chuyên gia và người dân cho rằng EVN cần làm rõ khoản lỗ này đến từ nguyên nhân khách quan, hay chủ quan.
Xung quanh chủ đề trên, VietTimes có cuộc phỏng vấn chuyên gia kinh tế Nguyễn Tiến Thỏa, nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá (Bộ Tài chính), Chủ tịch Hội Thẩm định giá Việt Nam.
- Bộ Công Thương đang đề xuất 2 phương án phân bổ khoản lỗ hơn 44.970 tỷ đồng vào giá bán lẻ điện bình quân. Trước yêu cầu giải trình từ người dân, theo ông, EVN và Bộ Công Thương có trách nhiệm như thế nào trong việc minh bạch khoản lỗ này với khách hàng cả nước?
- Trước hết chúng ta cần bình tĩnh xem xét, làm rõ khoản lỗ này là gì và nguyên nhân từ đâu? Nếu không làm rõ thì dư luận phản ứng là điều tất nhiên.
Nếu là khoản lỗ sản xuất kinh doanh theo cơ chế thị trường do chủ quan của ngành điện làm ăn yếu kém, quản lý không hiệu quả thì EVN tự gánh vác theo hướng “lời ăn, lỗ chịu”, dứt khoát không được phân bổ vào giá điện.
Tuy nhiên, điện là hàng hóa do Nhà nước định giá, giá không phải do doanh nghiệp tự chủ. Một số năm qua, giá điện được quy định theo kiểu “đầu vào” mang tính thị trường, “đầu ra” phi thị trường, có nghĩa là giá điện được quy định luôn thấp hơn chi phí sản xuất để phục vụ mục tiêu ổn định kinh tế vĩ mô, giảm bớt áp lực tác động bất lợi đến sản xuất, đời sống nhân dân. Điều này sẽ gây ra dòng tiền âm, không bảo toàn được vốn Nhà nước, tạm gọi là “lỗ”. Đây là khoản lỗ do khách quan.
Vấn đề này theo tôi cần có biện pháp xử lý phù hợp. Việc phân bổ các chi phí vốn của giá khi không được phản ánh đủ nay trả lại cho giá (trong điều kiện Nhà nước không bù giá, bù lỗ) cũng là một biện pháp cần được tính đến và cần được chia sẻ. Biện pháp này không trái với nguyên tắc định giá của Luật Điện lực và Luật Giá.
Tuy nhiên khoản lỗ ấy được xem xét phân bổ vào giá điện là bao nhiêu? Điều này phải dựa trên cơ sở xem xét loại trừ các yếu tố, các chi phí bất hợp lý không được phép tính vào giá theo quy định của pháp luật.
- Những ngày qua, nhiều người dân không đồng thuận với đề xuất của Bộ Công thương. Theo ông, những vấn đề nào cần phải làm rõ khi xem xét đề xuất đưa khoản lỗ hơn 44.970 tỷ đồng của EVN vào giá bán lẻ điện bình quân?
Để tạo ra được sự đồng thuận trong xã hội về vấn đề trên, theo tôi điều quyết định là phải bảo đảm được tính minh bạch, hợp lý. Muốn vậy trước hết về phía Bộ Công thương cần làm rõ những vấn đề sau:
- Cần làm rõ để công luận hiểu được quy định của pháp luật về quyền, nguyên tắc điều hành giá điện.
- Bằng số liệu và sự giải trình trung thực, chính xác số lỗ lũy kế đó là do khách quan (Nhà nước định giá thấp hơn chi phí đã tính đúng, tính đủ, hợp lý, hợp lệ) hay lỗ do làm ăn yếu kém?
Về phía kiểm toán, điều đầu tiên cần làm rõ, xác minh các số liệu kết quả sản xuất kinh doanh, báo cáo tài chính của EVN và kiểm tra việc hạch toán kế toán có đúng quy định của pháp luật hay không?
Bước tiếp theo là phải kiểm soát các chi phí nào được tính vào giá điện? Chi phí nào không được tính vào giá điện? Các chi phí được tính vào giá điện có bảo đảm tính đúng, tính đủ, hợp lý, hợp lệ theo quy định của pháp luật hay không? Trên cơ sở đó để tìm ra mức chi phí hợp lý so với giá bán và công bố công khai theo quy định của pháp luật.
Việc Nhà nước quy định giá điện nhằm đảm bảo an sinh xã hội. Nếu giá thành bán lẻ điện không hạch toán đủ chi phí của giá thành sản xuất thì Nhà nước cần có trách nhiệm xử lý bằng các giải pháp phù hợp, trong đó có việc phân bổ dần các chi phí do yếu tố khách quan chưa được tính đúng, tính đủ vào giá điện.
- Hiện nay, khi bán điện cho người dân, gần như EVN giữ thế độc quyền. Theo ông, liệu điều này có làm giảm tính cạnh tranh và động lực phát triển của ngành điện? Chúng ta cần làm gì để người dân có thêm quyền lựa chọn nhà cung cấp điện?
- Đường lối của Đảng và Nhà nước yêu cầu cần xây dựng thị trường bán điện cạnh tranh. Trong đó chúng ta đã thực hiện thị trường bán buôn điện cạnh tranh và đang xây dựng để hoàn thiện thị trường bán lẻ điện cạnh tranh để làm sao trên thị trường có nhiều đơn vị bán điện cho người tiêu dùng và cốt lõi là người tiêu dùng được lựa chọn đơn vị nào bán điện có giá điện tốt nhất, điều kiện phục vụ hợp lý nhất. Về điều này, chúng ta đã có lộ trình để thực hiện.
Trong đề án thiết kế mô hình thị trường bán lẻ điện cạnh tranh, khi xây dựng được thị trường bán lẻ điện cạnh tranh, tất cả những đơn vị cùng tham gia thị trường bán lẻ như 5 Tổng công ty: Điện lực miền Bắc, miền Trung, miền Nam, TP Hà Nội và TP Hồ Chí Minh đều được phép bán lẻ theo giá của đơn vị tự chào trên thị trường, không còn là giá của Nhà nước quyết định, để người dân tự thấy đơn vị nào có giá bán hợp lý hơn sẽ tự chọn.
Việc mong muốn có thêm nhà cung cấp điện trên thị trường là nhu cầu chính đáng của người dân. Hiện nay, lộ trình xây dựng thị trường bán lẻ điện cạnh tranh đang được thực hiện và sẽ tiếp tục được hoàn thiện trong thời gian tới.
- Theo ông, cơ chế giá điện tốt nhất cần hướng đến là gì?
Cơ chế giá điện tốt nhất phải tiến tới là giá điện cạnh tranh gắn với thị trường bán lẻ điện cạnh tranh. Khi đó, giá điện sẽ phản ánh nhanh nhạy, kịp thời những biến động của các yếu tố chi phí đầu vào và chính cơ chế này sẽ tạo cơ hội cho người tiêu dùng được quyền lựa chọn đơn vị có giá bán điện hợp lý nhất, phục vụ tốt nhất.
- Sau đề xuất cùng những giải thích của Bộ Công thương, vấn đề đặt ra là giải pháp nào cần áp dụng với ngành điện để người dân không phải lo lắng tới việc gánh lỗ?
Một trong những giải pháp có tính cơ bản là Nhà nước phải quy định giá theo đúng các nguyên tắc định giá điện của Luật Điện lực.
Còn về phía ngành điện dứt khoát phải thực hiện các giải pháp quản trị hiện đại, tối ưu hóa chi phí, nâng cao hiệu quả quản lý chi phí, hiệu quả đầu tư… và sớm “bước ra” thị trường bán lẻ điện cạnh tranh.
- Xin cảm ơn ông!