Đội điều tra của WHO đã bắt đầu làm việc tại thành phố trung tâm của Trung Quốc từ tuần trước, sau 14 ngày tự cách ly và bị trì hoãn. Công việc của họ cũng chịu nhiều sức ép chính trị từ cả trong và ngoài Trung Quốc.
Một số nơi mà họ tới thăm đều gây tranh cãi, như một phòng nghiên cứu được vận hành bởi Viện Virus học Vũ Hán – cơ sở mà giới chức chính quyền cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump từng nghi ngờ là khởi nguồn của virus corona chủng mới.
Phòng thí nghiệm này, có liên hệ với Viện Khoa học Trung Quốc, là cơ sở duy nhất ở đại lục có mức độ an toàn sinh học cao nhất (Biosafety Level 4, BSL-4). Các phòng thí nghiệm BSL-4 được thiết kế để nghiên cứu những mầm bệnh nguy hiểm nhất thế giới – tức có nguy cơ lây nhiễm cao, thường là các bệnh gây tử vong và không có phương thuốc chữa trị hiệu quả, như virus corona chủng mới.
Phòng thí nghiệm Vũ Hán được thành lập trong bối cảnh dịch bệnh SARS hoành hành ở Trung Quốc và nhiều phần của châu Á trong khoảng năm 2002 – 2003.
Đặc biệt, phòng thí nghiệm này được dẫn dắt bởi chuyên gia virus học hàng đầu Trung Quốc, bà Shi Zhengli, người được mệnh danh là “người dơi” vì nhiều năm mày mò nghiên cứu virus ở loài dơi trong các hang động, tập trung vào các chủng virus corona trên loài dơi.
Dơi là loài động vật có nhiều virus trên thân, mặc dù chúng không chịu ảnh hưởng từ virus nhờ vào kháng thể tự nhiên mạnh mẽ, nhưng lại là vật chủ của rất nhiều mầm bệnh hủy diệt đối với nhân loại, bao gồm Ebola, bệnh dại, SARS và MERS. Hiện có một sự nhất trí trong giới khoa học rằng SARS-CoV-2, virus gây ra đại dịch COVID-19 hiện nay, cũng bắt nguồn từ loài dơi và sau đó lây sang người, có khả năng là thông qua một loài động vật trung gian khác.
Điều này khiến cho chuyến thăm của đội ngũ chuyên gia tới phòng thí nghiệm Vũ Hán mang ý nghĩa hết sức quan trọng, giúp họ hiểu được virus tiến hóa ra sao, lây từ dơi sang người như thế nào để chống lại các ca nhiễm trong tương lai. Thêm nữa, những phòng thí nghiệm như vậy có thể là nơi chứa những mầm bệnh chết người, bởi vậy cần đảm bảo các mầm bệnh như vậy không thoát ra được bên ngoài.
Mặc dù chính quyền Trump trước đây cho rằng virus corona đã thoát từ phòng thí nghiệm ở Vũ Hán, nhưng phần lớn các chuyên gia không đồng tình.
Trong một bản báo cáo đăng tải trên tạp chí Nature Medicine tháng 3/2020, các chuyên gia bệnh truyền nhiễm hàng đầu của Mỹ, Anh và Australia nói rằng họ “không chắc” rằng virus corona chủng mới rò rỉ từ một phòng thí nghiệm, dựa trên phân tích dữ liệu gen.
“Những phân tích của chúng tôi cho thấy rõ ràng rằng SARS-CoV-2 không phải virus được nghiên cứu trong phòng thí nghiệm hay một chủng virus bị thao túng có mục đích” – báo cáo viết.
Peter Daszak, một thành viên đội điều tra của WHO ở Vũ Hán và là Chủ tịch của tổ chức EcoHealth Alliance, nói rằng ông tự tin vào các quy tắc an toàn của phòng thí nghiệm này.
“Tôi biết khá rõ về phòng thí nghiệm này” – Daszak, người từng hợp tác chặt chẽ với chuyên gia virus học Shi Zhengli, nói – “Nó là một phòng thí nghiệm virus học tốt, và đã gần với việc phát hiện ra chủng virus corona liên hệ với SARS tiếp theo là gì. Nhưng họ tiến gần đến nỗi người ta bắt đầu đổ lỗi cho họ”.
Một số người nghi ngờ rằng đội ngũ của WHO sẽ bị hạn chế thứ mà họ được quan sát trong chuyến thăm Trung Quốc - đặc biệt là khi Bắc Kinh bắt đầu thúc đẩy những giả thuyết vô căn cứ về nguồn gốc của virus corona. Nhưng ông Daszak nói, ông hy vọng những mối quan hệ cá nhân của ông với giới lãnh đạo phòng thí nghiệm này sẽ giúp họ tiếp cận được những thứ mong muốn.
“Chúng tôi đã nói chuyện với bà Shi Zhengli, và bà ấy cởi mở về những điều này. Tôi hy vọng rằng chúng tôi sẽ đạt được mức độ cởi mở và minh bạch cần có” – ông Daszak nói.
Tuy nhiên, vị chuyên gia này thể hiện quan ngại rằng các cuộc điều tra rộng hơn có thể đã quá muộn và không thể tìm thấy thông tin quan trọng ở Vũ Hán – nơi dịch COVID-19 xuất hiện đầu tiên và được cho là nơi khởi nguồn của dịch.
“Chúng ta đáng lẽ nên đến đây làm việc từ cách đây một năm” – ôn Daszak nói, mặc dù thêm rằng “chúng tôi đang có quyền tiếp cận tốt…lúc nào cũng vậy, chúng tôi đào bới để tìm kiếm thêm nhiều thông tin theo mọi cách có thể”.
