Trước đây, Mỹ từng áp đặt nhiều hạn chế trong việc chuyển giao công nghệ tiên tiến đến khu vực Trung Đông, như một phần trong chiến lược kiểm soát rộng hơn nhằm ngăn chặn sự lan rộng của các công nghệ trí tuệ nhân tạo liên quan đến Mỹ.
Giờ đây, chính quyền Tổng thống Donald Trump đang điều chỉnh định hướng chính sách AI đối với hai đại gia dầu mỏ ở Trung Đông. Theo đó, Mỹ đã mở đường để Arab Saudi và Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE) tiếp cận các dòng chip của Nvidia và Advanced Micro Devices (AMD) – những bộ vi xử lý hàng đầu hiện nay, đóng vai trò then chốt trong việc phát triển và vận hành phần mềm, cũng như các dịch vụ ứng dụng trí tuệ nhân tạo.
Chính quyền Trump gỡ bỏ những hạn chế nào?
Ngày 13/5, Bộ Thương mại Mỹ thông báo sẽ bãi bỏ “quy tắc khuếch tán AI” (AI diffusion rule) – một chính sách được ban hành dưới thời Tổng thống tiền nhiệm Joe Biden. Quy định này từng thiết lập ba cấp độ kiểm soát đối với việc tiếp cận công nghệ AI của các quốc gia nhập khẩu chip.
Theo kế hoạch, quy tắc này sẽ chính thức có hiệu lực từ ngày 15/5. Tuy nhiên, chính quyền Trump hiện đang cân nhắc một phương án tiếp cận mới: thay vì áp dụng đồng loạt theo khu vực hoặc nhóm quốc gia, Washington có thể chuyển sang đàm phán các thỏa thuận song phương với từng nước – theo tiết lộ từ các nguồn thông tin.
Song song đó, Bộ Thương mại Mỹ ban hành hướng dẫn mới, trong đó khẳng định việc sử dụng dòng chip Ascend do tập đoàn Huawei (Trung Quốc) sản xuất, “ở bất kỳ đâu trên thế giới”, đều bị xem là hành vi vi phạm quy định kiểm soát xuất khẩu của chính phủ Mỹ.
Cơ quan này cũng cảnh báo rằng việc sử dụng chip AI có nguồn gốc từ Mỹ để huấn luyện hoặc vận hành các mô hình trí tuệ nhân tạo của Trung Quốc là hành vi bị cấm.
Arab Saudi và UAE sẽ được hưởng lợi những gì?
Quỹ đầu tư quốc gia của Arab Saudi đã thành lập một công ty có tên Humain, đóng vai trò nòng cốt trong chiến lược phát triển hạ tầng AI của vương quốc này.
Theo một thỏa thuận được công bố trong chuyến thăm vùng Vịnh của Tổng thống Trump, Humain sẽ tiếp nhận “hàng trăm nghìn” bộ xử lý AI tiên tiến của Nvidia trong vòng 5 năm tới, bắt đầu với 18.000 chip GB300 Grace Blackwell – dòng sản phẩm cao cấp nhất hiện nay – cùng với công nghệ mạng InfiniBand có khả năng truyền dữ liệu tốc độ cao.
Dù chính quyền Trump chưa chính thức xác nhận việc cấp phép xuất khẩu công nghệ, việc Tổng thống trực tiếp tham gia sự kiện công bố thỏa thuận được xem là tín hiệu chính trị rõ ràng cho thấy Washington đã “bật đèn xanh”.
Bên cạnh Humain, công ty Global AI – một liên doanh công nghệ đặt trụ sở tại Mỹ – cũng đang chuẩn bị ký kết một thỏa thuận trị giá hàng tỷ USD, theo các nguồn tin.
Song song đó, Amazon.com và Humain đang cùng đầu tư tổng cộng 5 tỷ USD để xây dựng một “khu công nghệ AI” tại Arab Saudi. Tập đoàn Cisco Systems, có trụ sở tại bang California, cũng đang hợp tác với cả Humain và G42 – một công ty công nghệ AI đặt tại Abu Dhabi, thủ đô của UAE.
Theo Bloomberg, chính quyền Trump cũng đang cân nhắc một thỏa thuận quy mô lớn cho phép UAE nhập khẩu hơn 1 triệu chip AI tiên tiến của Nvidia từ nay đến năm 2027.
Cụ thể, UAE có thể được phép tiếp nhận 500.000 chip mỗi năm, trong đó khoảng 20% số chip sẽ được phân bổ cho G42, phần còn lại dành cho các công ty Mỹ đang xây dựng trung tâm dữ liệu tại quốc gia vùng Vịnh này.
Vì công nghệ Mỹ lại giữ vai trò then chốt với Arab Saudi và UAE?
Cũng như nhiều quốc gia khác trên thế giới, Arab Saudi và UAE đang nỗ lực phát triển năng lực quốc gia trong lĩnh vực AI – một lĩnh vực đang chứng kiến sự bứt phá ngoạn mục và được xem là chìa khóa quyết định lợi thế cạnh tranh trong tương lai. Từ quốc phòng, sản xuất hiện đại đến dịch vụ tiêu dùng, AI đang trỗi dậy như một công nghệ trụ cột, định hình diện mạo mới của các nền kinh tế hiện đại.
Trong bối cảnh mối lo bị tụt lại phía sau ngày càng gia tăng, hai quốc gia vùng Vịnh không ngần ngại chi đậm cho hạ tầng AI. Các dòng chip của Nvidia – và phần nào đó là của AMD – hiện đang dẫn đầu thị trường toàn cầu, với khả năng xử lý khối lượng dữ liệu khổng lồ, chuyển hóa thành các phần mềm và dịch vụ sở hữu mức độ thông minh tiệm cận, thậm chí trong một số trường hợp còn vượt trội so với con người.
Lý nào khiến Mỹ nới lỏng các hạn chế?
Trong tuyên bố chính thức, Bộ Thương mại Mỹ cho biết các quy định kiểm soát được ban hành trước đó dưới thời Tổng thống Joe Biden “sẽ làm phương hại đến quan hệ ngoại giao của Mỹ với hàng chục quốc gia khi vô hình trung xếp họ vào nhóm đối tác hạng hai”.
Các tập đoàn công nghệ hàng đầu như Nvidia đã tiến hành vận động hành lang mạnh mẽ tại Washington, cho rằng việc siết chặt xuất khẩu chip sẽ phản tác dụng. Theo họ, khi Mỹ giới hạn quyền tiếp cận các sản phẩm công nghệ tiên tiến, điều đó không chỉ làm suy giảm doanh thu của các công ty trong nước, mà còn tạo điều kiện để các đối thủ như Huawei – dù công nghệ còn hạn chế nhưng đang dần hoàn thiện – chen chân và lấp vào khoảng trống.
Lập luận được đưa ra là: khi hạ tầng AI tại các quốc gia khác được xây dựng dựa trên nền tảng công nghệ Mỹ, Washington vẫn có khả năng giám sát và tạo ảnh hưởng nhất định. Ngược lại, nếu các nước này tìm đến các lựa chọn thay thế nằm ngoài quỹ đạo Mỹ, năng lực kiểm soát của Washington sẽ bị xói mòn.
Không phải ai cũng đồng tình
Dù chính phủ Mỹ đã điều chỉnh lập trường, song không phải tất cả đều ủng hộ. Nghị sĩ John Moolenaar – thành viên cấp cao của Ủy ban Đặc biệt Hạ viện về Trung Quốc – người từ lâu đã cảnh báo về mối quan hệ giữa công ty G42 và Huawei cùng các thực thể công nghệ Trung Quốc khác, đã lên tiếng bày tỏ lo ngại.
“Chúng ta cần có các cơ chế bảo vệ đầy đủ trước khi bất kỳ thỏa thuận nào được tiến xa hơn”, ông Moolenaar tuyên bố trong một bài đăng trên mạng xã hội X.
Vì sao Trung Đông trở thành điểm nóng trong cuộc đua AI?
Trong nhiều năm qua, Arab Saudi và UAE đã nỗ lực đa dạng hóa nền kinh tế, nhằm giảm dần sự phụ thuộc vào xuất khẩu dầu mỏ. Với tầm nhìn chiến lược rõ ràng, hai quốc gia Vùng Vịnh xem AI là công cụ để thúc đẩy quá trình chuyển đổi, và họ sở hữu nguồn lực tài chính đủ mạnh để hiện thực hóa mục tiêu này một cách nhanh chóng.
Cần nhấn mạnh rằng xây dựng hạ tầng AI không hề rẻ. Mỗi chip Nvidia có giá lên tới hàng chục nghìn USD, và để vận hành một hệ thống đủ sức cạnh tranh, cần kết nối hàng chục nghìn con chip như vậy cùng với hệ thống làm mát, mạng lưới truyền tải dữ liệu và trung tâm lưu trữ – tất cả đều tốn kém và tiêu thụ lượng điện khổng lồ.
Tuy nhiên, Arab Saudi và UAE đang nắm trong tay lợi thế lớn: nguồn điện giá rẻ từ nhiên liệu hóa thạch, đồng thời đang tăng tốc đầu tư vào năng lượng tái tạo – điều kiện lý tưởng để trở thành trung tâm AI của khu vực và thế giới.
Mỹ được gì từ việc nới lỏng kiểm soát AI?
Các sáng kiến liên quan đến AI được công bố đồng thời với hàng loạt thỏa thuận kinh tế mang lại lợi ích lớn cho doanh nghiệp Mỹ, nhân chuyến công du của cựu Tổng thống Donald Trump tới khu vực.
Trong các tuyên bố chính thức, ông Trump và Thái tử Arab Saudi Mohammed bin Salman khẳng định tổng giá trị các thỏa thuận đạt 1.000 tỷ USD. Tuy nhiên, các đánh giá độc lập cho rằng con số thực tế vào khoảng 300 tỷ USD – trong đó riêng các hợp đồng quốc phòng đã chiếm tới 142 tỷ USD.
Ngoài ra, công ty cho thuê máy bay AviLease của Ả Rập Xê Út cũng ký kết hợp đồng mua máy bay chở khách trị giá 4,8 tỷ USD từ hãng Boeing của Mỹ. Cố vấn của ông Trump, tỷ phú Elon Musk, tiết lộ thêm rằng Riyadh đã đồng ý cấp phép triển khai dịch vụ vệ tinh Starlink trên các chuyến bay và tuyến hàng hải do nước này quản lý.
Trước thềm chuyến thăm của ông Trump, Bộ Ngoại giao Mỹ cũng đã phê duyệt gói hợp đồng bán vũ khí trị giá khoảng 1,4 tỷ USD cho UAE – tiếp tục khẳng định vai trò trung tâm của Mỹ trong quan hệ an ninh và công nghệ tại Trung Đông.
Ông Trump và ông Putin không dự hòa đàm Nga-Ukraine: Kỳ vọng đột phá giảm sâu
Israel không kích dữ dội Gaza giữa lúc ông Trump thăm Trung Đông, 80 người thiệt mạng
Thủ tướng Qatar nói gì về món quà "lâu đài bay" tặng ông Trump?
Theo CNA, Bloomberg
