Thời đại mới trong lĩnh vực ngân hàng
Năm 2016, ngân hàng thuần số Timo được đồng phát triển bởi Ngân hàng TMCP Bản Việt (BVBank) ra đời, đánh dấu cho sự hình thành thế hệ ngân hàng mới tại Việt Nam. Đó là mô hình ngân hàng không có phòng giao dịch hay chi nhánh, mọi hoạt động đều được thực hiện trên ứng dụng di động của người dùng.
Ở giai đoạn đầu, dù vẫn duy trì một số chi nhánh vật lý (được gọi là “Hangout”) để hỗ trợ người dùng nhưng sự xuất hiện của Timo đã kích thích giới chủ ngân hàng khác tham gia vào cuộc chơi ngân hàng thuần số. Sau đó loạt ngân hàng số khác nối tiếp ra đời như: TNEX (năm 2020, do MSB bảo trợ), Cake by VPBank (năm 2021), Liobank (của OCB năm 2023) và Vikki (của HD Bank năm 2024).
Sự phát triển thần tốc của công nghệ, sự thay đổi trong hành vi tiêu dùng của thế hệ trẻ, xu hướng không dùng tiền mặt là tiền đề để các ngân hàng số ra đời, vừa thuận tiện cho người dùng vừa tiết kiệm chi phí cho nhà băng...
Thực tế cũng cho thấy các ngân hàng thuần số đã được thị trường chào đón khá nồng nhiệt. Cake by VPBank cho tới nay đã thu hút hơn 4,6 triệu khách hàng cá nhân, quản lý khoảng 8.000 tỷ đồng tiền gửi tiết kiệm từ khách hàng cá nhân và xử lý hàng triệu giao dịch cùng lúc. Đây cũng là ngân hàng thuần số đầu tiên công bố đạt được lợi nhuận trong vận hành chỉ sau 3,5 năm ra mắt.
Với TNEX, chỉ trong vòng một năm, ngân hàng số này đã đạt 1 triệu người dùng và đến giữa năm 2024 là gần 2 triệu. Mặc dù sinh sau đẻ muộn, Liobank cũng đã xử lý gần 10 triệu giao dịch, tăng trưởng 200% so với năm 2023. Với sự đi lên mạnh mẽ của công nghệ, tỷ lệ tăng trưởng của các ngân hàng số có thể đạt ba con số mỗi năm.
Theo các chuyên gia, sự thành công của các ngân hàng thuần số phần lớn nhờ vào việc ứng dụng công nghệ tiên tiến như trí tuệ nhân tạo (AI) và phân tích dữ liệu lớn (Big Data), giúp người dùng đăng ký và sử dụng các dịch vụ như mở tài khoản, thẻ ghi nợ, tiết kiệm, cho vay và thanh toán không tiền mặt một cách dễ dàng và nhanh chóng. Nhờ đó, các ngân hàng thuần số đã nhanh chóng thu hút được lượng lớn người dùng, đặc biệt là giới trẻ có hiểu biết về công nghệ.
Chưa cạnh tranh được ngân hàng truyền thống
Ghi nhận sự phát triển nhanh chóng trong 8 năm qua nhưng về cơ bản, các ngân hàng thuần số tại Việt Nam vẫn còn non trẻ, còn nhiều hạn chế. PGS.TS Nguyễn Hữu Huân (Đại học Kinh tế TP.HCM) cho biết các ngân hàng số hiện nay đều hoạt động dưới dạng bộ phận hoặc công ty con của các ngân hàng. Nằm dưới cái bóng của “ngân hàng mẹ” nên không ngạc nhiên khi nhiều người dùng nhìn nhận các ngân hàng số chỉ là một phiên bản nâng cấp và hợp nhất của các tính năng Internet Banking và Mobile Banking, thay vì xem đó là một ngân hàng thực thụ.
Vướng mắc pháp lý được xem là rào cản khiến các ngân hàng số chưa thuần số hoàn toàn. Chẳng hạn hoạt động cho vay hiện nay chủ yếu là cho vay tín chấp, còn cho vay thế chấp vẫn phải cần các thủ tục đăng ký giao dịch đảm bảo, công chứng. Điều này khiến các ngân hàng số khó cạnh tranh với các ngân hàng truyền thống vừa có dịch vụ online, vừa có chi nhánh, phòng giao dịch offline.
Bên cạnh đó, sự hạn chế về sản phẩm cũng là một yếu tố đáng lưu tâm. PGS.TS Nguyễn Hữu Huân nhận định các ngân hàng thuần số hiện nay chưa đa dạng hóa sản phẩm, thường chỉ cung cấp các dịch vụ cơ bản như thanh toán nhanh và vay tiêu dùng nhỏ. Với những sản phẩm tài chính phức tạp hơn như cho vay tín dụng lớn, thế chấp, hoặc các gói đầu tư, ngân hàng thuần số còn gặp nhiều hạn chế.
“Hành lang pháp lý và hệ thống quy định nội bộ hiện chưa cho phép các ngân hàng số phát triển đa dạng dịch vụ chuyên sâu. Lấy ví dụ P2P Lending (cho vay ngang hàng), thế giới có cả chục năm nay nhưng các ngân hàng số chưa có dịch vụ này. Chỉ có các công ty Fintech, mà phần nhiều là cho vay nặng lãi núp bóng Fintech, phát triển dịch vụ này. Về các sản phẩm mới ra, ngân hàng số không chạy đua được với Fintech vì nhóm này ở vùng xám, chưa có ai quản lý nên họ mạnh dạn tung ra nhiều sản phẩm mới lạ”, ông Huân phân tích.
Đặt trong bối cảnh các ngân hàng truyền thống đang đẩy mạnh số hoá, cũng như các công ty Fintech ngày càng lớn mạnh, việc tạo dấu ấn riêng trên thị trường là điều không dễ dàng với các ngân hàng số. Để tồn tại lâu dài, ông Nguyễn Hữu Huân cho rằng các ngân hàng số phải tìm được phân khúc ngách và phải đủ tiềm lực tài chính để có sức khoẻ cạnh tranh với nhóm ngân hàng truyền thống.
Đường rộng cho ngân hàng số
Các chuyên gia đều cho rằng ngân hàng số là một xu hướng phát triển khó có thể đảo ngược. PGS.TS Nguyễn Hữu Huân dự báo trong tương lai, các ngân hàng số sẽ bùng nổ, chiếm tỷ trọng cao trong cơ cấu doanh thu, lợi nhuận của các ngân hàng, thậm chí sẽ có những ngân hàng số ra đời từ các công ty Fintech.
Yêu cầu đặt ra là cần chủ động về công nghệ. Theo ông Huân, nhiều ngân hàng Việt Nam mua core giá rẻ của Ấn Độ, do “nắm đằng chuôi” nên khi bị yêu cầu phí cao, ngân hàng không chịu được, đành phải từ bỏ. Cái giá phải trả là rất đắt, không chỉ bởi chi phí mỗi lần đổi core khá lớn, mà còn nằm ở việc ngân hàng mất cơ hội bắt kịp xu hướng. Do công nghệ là nhân tố chính định hình tương lai của ngân hàng số nên cần được đầu tư mạnh mẽ hơn, đặc biệt vào AI, Blockchain và Big Data để cung cấp các dịch vụ tài chính thông minh, cá nhân hóa hơn.
Đối với cơ quan quản lý, các chuyên gia cho rằng việc nghiên cứu và xây dựng khung pháp lý cho ngân hàng số là điều đặc biệt quan trọng. Cơ quan quản lý cần mạnh dạn cho phép áp dụng sandbox (cơ chế quản lý thử nghiệm có kiểm soát) cho việc thành lập các ngân hàng thuần số chuyên biệt, độc lập với ngân hàng truyền thống.
Các trung tâm tài chính lớn trên thế giới như Trung Quốc, Singapore hay Hồng Kông đã áp dụng việc này. Với định hướng phát triển Đà Nẵng và TP.HCM thành các trung tâm tài chính khu vực và quốc tế, việc cấp giấy phép riêng cho các ngân hàng thuần số lại càng quan trọng.
