Khoảng thời gian khi tổng thống Barack Obama vẫn còn là ông chủ Nhà Trắng khi Mỹ dẫn đầu liên minh tại châu Á Thái Bình Dương cần phải đáp trả và có thể là chống lại hành động chiếm giữ và quân sự hóa trái phép kiểu tằm ăn dâu của Bắc Kinh Biển Đông. Theo một số chuyên gia về an ninh thì có thể cánh cửa để thực hiện hành động như vậy đã khép lại và Bắc Kinh đã thành công trong việc tạo ra thực tế không thể đảo ngược trong vùng. Nếu thực tế đúng như vậy thì các hoạt động tuần tra vì tự do hàng hải FONOP và những hành động khác đã quá muộn và có tác dụng quá nhỏ. Trung Quốc đã bày ra một hiện trạng mới trên Biển Đông và những nỗ lực để chống lại tham vọng to lớn của Bắc Kinh sẽ phải hướng tới một nơi khác.
Điều đáng ngạc nhiên nhất xảy ra tại Biển Đông trong thập kỷ trước không nhiều nhưng Trung Quốc đã thành công trong việc xây dựng phi pháp một loạt các đảo nhân tạo và quân sự hóa hòng biến Biển Đông thành "ao nhà" còn cộng đồng quốc tế thì bị bất ngờ bởi hiện trạng tình hình.
Khởi đầu, Bắc Kinh đã có những tín hiệu về ý định của mình tại Biển Đông và nếu nơi đây trở thành khu vực cấm mọi nước trong khu vực đi lại và với Mỹ thì đó phần lớn là kết quả của sự thiếu chú ý và thất bại trong việc phán đoán tình hình.
 |
|
Tuần duyên Trung Quốc gần đảo Sensaku (Trung Quốc gọi là đảo Điếu Ngư).
|
Nhiều nước trong khu vực đã dựa vào sự đảm bảo lâu dài về an ninh của Washington hiện phải đối mặt với thế tiến thoái lưỡng nan. Và lần này, rõ ràng nếu không có hành động hay không chú ý tới tình hình sẽ gây ra nhiều vấn đề hơn trong tương lai. Cần nhận thức những hành động phi pháp của Trung Quốc trên Biển Đông trực tiếp liên quan tới những tham vọng lớn hơn của Bắc Kinh tại tây Thái Bình Dương và Ấn Độ - Thái Bình Dương (muốn hất cẳng Mỹ ra khỏi khu vực). Và hiện tại thách thức giữa các nước đồng minh trong khu vực là cần suy nghĩ nghiêm túc xem tham vọng lãnh thổ của Trung Quốc là điều họ có thể sống chung hay không.
Khu vực đầu tiên cần đặt vấn đề là biển Hoa Đông nơi Trung Quốc đẩy mạnh các hoạt động quân sự và dân quân trên biển - chủ yếu gần đảo Điếu Ngư (Sensaku) mà Tokyo, Bắc Kinh và Đài Bắc đều tuyên bố chủ quyền. Giống như trên Biển Đông, chiến lược của Bắc Kinh là "cắt salami", giành lợi ích nhỏ từ từ, từng bước một và qua thời gian cơ bản thay đổi cán cân lợi ích về phía mình. Bắc Kinh đã tạo ra môi trường "xung đột vĩnh cửu" tại Biển Đông và Biển Hoa Đông nơi có những cuộc leo thang đan xen giữa hai khu vực, thay đổi khi các hành động quá gây chú ý, và những tháng sau thì quay lại giành lợi thế từ những hành động phi pháp gây ra trước đó.
 |
|
Tàu tuần duyên Nhật Bản chặn bắt tàu cá Trung Quốc xâm nhập lãnh hải trái phép
|
Vì rất nhiều lý do, từ năng lực của Lực lượng phòng vệ Nhật Bản tới hiệp ước an ninh giữa Tokyo và Mỹ, khiến những lợi ích mà Trung Quốc đạt được trên biển Hoa Đông hạn chế hơn nhiều so với ở Biển Đông. Nhưng tần suất xâm nhập của lực lượng tuần duyên và tàu cá vào lãnh hải của Nhật Bản hay gần đảo Điếu Ngư (Sensaku) đang tranh chấp và sự di chuyển của hải quân và không quân Trung Quốc qua eo biển Miyako giữa Đài Loan và Nhật Bản để vào tây Thái Bình Dương đã đạt tới mức độ báo động trong những năm gần đây.
Mỹ không thể đảo ngược hiện trạng Biển Đông nhưng bước tiếp theo Washington cần quyết định sẽ làm gì tiếp theo. Nếu chỉ thụ động sẽ khiến Bắc Kinh tìm cách hoàn thành những gì trên biển Hoa Đông giống như đã hành động phi pháp trên Biển Đông. Một lựa chọn khác là nếu liên minh đã sẵn sàng để có hành động chống lại Trung Quốc thì họ cần biến toàn bộ biển Hoa Đông thành một "điểm thắt" với Trung Quốc: một vùng cấm khiến hải quân và không quân Trung Quốc không thể sử dụng các kênh có sẵn mà họ vẫn đang dùng để di chuyển từ "chuỗi đảo đầu tiên" tới tây Thái Bình Dương.
Giữa khu vực này, Nhật Bản, Mỹ và Đài Loan chắc chắn phải "đóng cửa" khu vực với quân đội Trung Quốc bằng cách ngăn chặn với hải quân, lục quân và các hệ thống phòng không cũng như củng cố đảo Yonaguni nằm cách bờ biển phía đông của Đài Loan chỉ 108km.
 |
|
Lực lượng phòng vệ Nhật Bản tại căn cứ quân sự trên đảo Yonaguni.
|
Rõ rằng, một hành động như thế sẽ gây leo thang căng thẳng. Nhưng có thể phải hành động như vậy vì Trung Quốc đã coi thường luật quốc tế khi từ chối công nhận tính hợp pháp trong phán quyết về Biển Đông của Tòa trọng tài The Hague vào tháng 7.2016. Chưa kể đến những hành động xâm phạm và quân sự hóa để bành trướng chưa từng có trên vùng biển quốc tế. Những hành động như vậy có thể hợp pháp hóa bước đi ngăn chặn của một liên minh châu Á có hiệu quả đối phó Bắc Kinh vì là một đất nước quyền lực nhưng thiếu trách nhiệm trong khu vực, National Interest nhận định.
Theo báo Mỹ, việc thi hành hành động cưỡng chế này chắc chắn cần sự phối hợp giữa Nhật Bản, Đài Loan và Mỹ và có thể là với những đồng minh khác để ngăn chặn Trung Quốc dùng biển Hoa Đông như là một hành lang di chuyển tới tây Thái Bình Dương và hạn chế nước này ở kênh Bashi giữa Đài Loan và Philippines. Nói cách khác, điều này sẽ ngăn chặn được những hành động tiếp theo đặc biệt là những gì Trung Quốc có thể hành động trên biển Hoa Đông sẽ tạo ra một mối nguy trực tiếp tới tuyến đường thương mại của Nhật Bản, sự hiện diện quân sự của Mỹ tại Thái Bình Dương và phơi bày vùng lục địa của Mỹ trước tên lửa của tàu ngầm Trung Quốc.
 |
|
Tàu chiến của Hải quân Pháp thực hiện tuần tra FONOP trên Biển Đông.
|
Với rất nhiều thành công từ các hành động phi pháp trên Biển Đông, Bắc Kinh đã tạo ra một "điểm thắt" hiệu quả đối với các đối thủ của mình. Trong trò cờ vây phức tạp đang diễn ra ở Ấn Độ - Thái Bình Dương, bước tiếp theo của liên minh là phải tự tạo ra một "điểm thắt" cho mình. Nếu không, không có lý do gì mà Trung Quốc hiện đang củng cố những thành công đạt được một cách phi pháp trên Biển Đông lại không lặp lại những hành động của mình ở phía bắc.
Hơn nữa, với Nhật Bản một chiến lược như vậy sẽ bao hàm việc đẩy mạnh mối quan hệ an ninh với Đài Loan trong khi nhấn mạnh sự cấp bách phải duy trì "hiện trạng" ở eo biển Đài Loan. Việc Đài Loan hiện vẫn là một thực thể có chủ quyền là chìa khóa chính cho chiến lược này - nếu Trung Quốc thôn tính được Đài Loan thì sẽ vô hiệu hóa "ba-ri-e" quan trọng nhất đối với những mục tiêu của Bắc Kinh ở phía tây Thái Bình Dương và Ấn Độ - Thái Bình Dương.
Thiếu đi hành động cụ thể, lời nói hoa mỹ về "những điểm then chốt" và "tái cân bằng" chỉ là những khẩu hiệu rỗng tuếch. Có những rủi ro leo thang xung đột nhưng việc tiếp tục không hành động hay không dự tính trước sẽ là công thức để tạo ra một tương lai bất ổn cho liên minh trong vài năm tới đây.
 |
|
Tàu chiến của Mỹ trên Biển Đông.
|
Sự cấp thiết phải có hành động trở nên rõ rệt hơn khi mới đây Bắc Kinh tuyên bố quyền kiểm soát lực lượng tuần duyên Trung Quốc được chuyển từ dân sự trực tiếp sang Quân ủy trung ương Trung Quốc do ông Tập Cận Bình giám sát. Hầu hết các chuyên gia đều có ý kiến rằng động thái này đã được tính toán cẩn thận. Và lực lượng tuần duyên sẽ hành động như một đội quân ủy nhiệm của hải quân Trung Quốc, sẽ tạo ra rất nhiều biến số trong quy tắc giao tranh và rõ ràng là để thử quyết tâm của liên minh.
Một lần nữa, thiếu đi sự đáp trả thích đáng với chiến lược "cắt salami" sẽ tạo ra những thực tế mới trên biển và gây ra mất ổn định cho toàn bộ hệ thống hợp pháp khi các nước quyết định cạnh tranh với Bắc Kinh đồng thời quân sự hóa những tổ chức hàng hải dân sự của chính họ. Nếu việc đưa lực lượng tuần duyên vào quyền kiểm soát trực tiếp của Quân ủy trung ương Trung Quốc là hành động được tính toán kỹ càng, chúng ta sẽ thấy lực lượng này sẽ trở nên "quyết đoán" hơn trong việc "phòng thủ" những vùng lãnh hải mà Trung Quốc tuyên bố chủ quyền trái phép trên cả Biển Đông và biển Hoa Đông - thường với những tàu được trang bị tốt hơn và lớn hơn so với những đối thủ.
 |
|
Tàu tuần duyên của Nhật Bản và Trung Quốc.
|
Tác động của những tham vọng đang nổi lên của Trung Quốc giữa và bên trong chuỗi đảo thứ nhất cùng ở Biển Đông và biển Hoa Đông không chỉ gây ảnh hưởng tới khả năng giữ vai trò trong khu vực châu Á Thái Bình Dương của quân đội Mỹ mà còn gia tăng sự đe dọa tới an ninh của Đài Loan và Nhật Bản. Trong một khía cạnh nào đó, liên minh này cần lựa chọn giữa việc thích ứng hơn với tham vọng lãnh thổ của Trung Quốc và chiến lược trả đũa. Đã mất đi ảnh hưởng trên Biển Đông nên phận sự của liên minh hiện tại là tham gia cuộc chơi và biểu hiện hành động của mình.
Theo National Interest, để làm vậy liên minh cần sẵn sàng cho sự leo thang, có thể thông qua những cuộc tuần tra vì tự do hàng hải FONOP hay những chuyến ghé thăm thường niên của hải quân Mỹ tới eo biển Đài Loan. Vùng biển Hoa Đông rõ ràng là một điểm cần khởi đầu hành động - liên quan trực tiếp tới 3 đối tác chính ở đông bắc Á là Nhật Bản, Đài Loan và Mỹ - để tạo ra một "điểm thắt" cuối cùng có thể ở chuỗi đảo thứ nhất. Cho tới khi Trung Quốc thể hiện ý định tuân theo luật pháp quốc tế và tôn trọng chủ quyền toàn vẹn lãnh thổ của các nước trong khu vực thì hành lang trên biển cần phải bị phong tỏa để Trung Quốc không thể vào được tây Thái Bình Dương.
