Tuy nhiên, trong bối cảnh nền kinh tế đang hướng tới mô hình tăng trưởng xanh và phát triển bền vững, hàng không không chỉ còn là một ngành dịch vụ vận tải đơn thuần, mà đã trở thành một cấu phần chiến lược trong hạ tầng kinh tế - xã hội, giữ vai trò trụ cột trong thúc đẩy tăng trưởng, thu hút đầu tư, phát triển vùng miền và bảo đảm an ninh – quốc phòng.
Chuyển đổi xanh: Yêu cầu cấp thiết, thách thức hiện hữu
Thực tiễn cho thấy, hơn 80% lượng khách quốc tế đến Việt Nam lựa chọn đường hàng không, khẳng định vai trò không thể thay thế của ngành trong phát triển du lịch, một trong những mũi nhọn của nền kinh tế. Không chỉ góp phần thu hút ngoại lực, ngành hàng không còn thúc đẩy liên kết vùng, rút ngắn khoảng cách phát triển giữa các khu vực, mở rộng không gian kinh tế, tạo động lực lan tỏa tới nhiều lĩnh vực khác như khách sạn, nhà hàng, vận tải, giải trí…
Mỗi lao động trong lĩnh vực hàng không tạo ra tới 24 việc làm gián tiếp trong các ngành liên quan, minh chứng cho sức ảnh hưởng sâu rộng của ngành này trong chuỗi giá trị kinh tế. Cùng với đó, các hãng hàng không quốc gia còn giữ vai trò là "đại sứ thương hiệu quốc gia", góp phần quảng bá hình ảnh đất nước, con người Việt Nam ra thế giới.
Tuy nhiên, để khai thác hiệu quả vai trò này, công tác quản lý nhà nước cần đóng vai trò kiến tạo. Theo TS Nguyễn Thanh Bình (Học viện Ngân hàng), Nhà nước cần chủ động trong quy hoạch và đầu tư hạ tầng hàng không hiện đại như nhà ga, đường băng, trạm không lưu, đồng thời tăng cường kiểm soát các tác động xã hội và môi trường trong quá trình phát triển ngành.
Trong bối cảnh toàn cầu đang hướng đến mục tiêu phát thải ròng bằng 0 (Net Zero), hàng không là một trong những ngành chịu áp lực chuyển đổi mạnh mẽ nhất. Nhiên liệu hàng không bền vững (SAF) được xác định là chìa khóa cho lộ trình xanh hóa ngành, tuy nhiên chi phí cao và thiếu cơ chế hỗ trợ đang là rào cản lớn.
TS. Nguyễn Minh Phong nhận định, SAF hiện có giá thành cao gấp 2–3 lần, thậm chí có thời điểm chênh lệch tới 5–6 lần so với nhiên liệu truyền thống. Điều này gây áp lực không nhỏ lên các hãng bay, đặc biệt là trong bối cảnh Việt Nam mới ở giai đoạn đầu phát triển SAF, thiếu quy chuẩn kỹ thuật và cơ sở pháp lý đi kèm.
Vietnam Airlines tiên phong trên hành trình xanh hóa
Là Hãng hàng không quốc gia, Vietnam Airlines đang tiên phong trong lộ trình xanh hóa. Từ ngày 1/1/2025, hãng sẽ sử dụng nhiên liệu hàng không bền vững SAF trên các chuyến bay từ châu Âu, với tỷ lệ ban đầu từ 2%, dự kiến tăng lên 6% vào năm 2030, 20% năm 2035 và đạt 70% vào năm 2050. Đây là bước đi chiến lược nhằm hiện thực hóa cam kết của Việt Nam về Net Zero vào năm 2050.
Tuy nhiên, thách thức là không nhỏ. Ông Đặng Anh Tuấn, Phó Tổng giám đốc Vietnam Airlines chỉ rõ rằng, phát triển bền vững là một thách thức đòi hỏi nỗ lực rất lớn vì Hãng phải cam kết với tổ chức hàng không thế giới về việc sử dụng SAF và tuân thủ yêu cầu của Châu Âu về mua tín chỉ bù trừ carbon. Ông cũng bày tỏ lo lắng nếu không có cơ sở sản xuất SAF trong vài năm tới, giá nhiên liệu có thể bị đẩy lên rất cao, thậm chí gấp đôi so với hiện tại, và Vietnam Airlines sẽ phải phụ thuộc vào một vài nhà cung cấp, cụ thể là nguồn cung SAF từ nước ngoài, làm tăng chi phí.
Việc sử dụng SAF cho các chuyến bay từ châu Âu sẽ làm tăng chi phí khai thác của Vietnam Airlines khoảng 4,8 triệu USD mỗi năm. Tổng chi phí tác động từ chính sách ReFuel EU và CORSIA trong năm 2026 đối với Vietnam Airlines dự kiến tăng thêm ít nhất 11,6 triệu USD (290 tỷ đồng). Việc chi phí vận hành tăng cao khiến giá thành sản phẩm tăng, làm giảm năng lực cạnh tranh.
Thực tế này cho thấy sự cần thiết phải phát triển chuỗi cung ứng SAF trong nước. Bên cạnh đó, cần sớm ban hành các tiêu chuẩn kỹ thuật và chính sách ưu đãi phù hợp để hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi hiệu quả, giảm phụ thuộc vào nguồn cung quốc tế. Theo các chuyên gia, để ngành hàng không Việt Nam có thể chuyển đổi xanh một cách bền vững, Nhà nước cần đóng vai trò “kiến trúc sư” xây dựng một hệ sinh thái xanh toàn diện.
Cụ thể, cần ban hành cơ chế tài chính xanh, ưu đãi đầu tư cho sản xuất và sử dụng SAF, giảm thuế nhập khẩu nhiên liệu xanh, xây dựng nghị định thí điểm áp dụng SAF trong cả bay quốc tế và nội địa. Cùng với đó, khuyến khích sản xuất SAF trong nước thông qua các chính sách tín dụng xanh, ưu đãi công nghệ và hỗ trợ đổi mới sáng tạo.
TS. Nguyễn Đức Kiên và GS.TS Trần Thọ Đạt cũng đề xuất tích hợp các chỉ số công nghệ xanh vào hệ thống đánh giá ngành hàng không, đồng thời đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số như AI, Big Data để tối ưu hoá lịch bay, tiết kiệm nhiên liệu và giảm khí thải. Ước tính, việc áp dụng công nghệ số có thể giúp tiết kiệm tới 5% chi phí nhiên liệu.
Ngoài ra, cần có các chiến dịch truyền thông nâng cao nhận thức về giá trị của chuyển đổi xanh không chỉ với doanh nghiệp mà cả người tiêu dùng, để tạo động lực lan tỏa cho toàn ngành. Hãng hàng không Quốc gia tiên phong triển khai chiến dịch thường niên “Bay nhẹ cùng Vietnam Airlines” nhằm hướng tới mục tiêu dài hạn trong hành trình phát triển bền vững của Hãng.
Theo đó, ngày 20/10 vừa qua, Vietnam Airlines phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Hiệp hội Nhà sản xuất sản phẩm thân thiện môi trường Việt Nam (EPMA) phát động chiến dịch “Bay nhẹ tới Hà Nội”. Đây là bước tiếp nối thành công của chiến dịch “Bay nhẹ tới Côn Đảo” năm 2024, qua đó lan tỏa mạnh mẽ về lối sống xanh và thu hút hàng nghìn hành khách, người dân cùng tham gia.
Vietnam Airlines cũng đã giành được nhiều giải thưởng về phát triển bền vững, trong đó gần đây nhất là được vinh danh tại Giải thưởng Bền vững 2025 của Airline Ratings. Ngoài ra, hãng còn nhận giải thưởng "Ý tưởng phát triển bền vững" tại Human Act Prize 2024 cho dự án "Góp lá vá rừng - Vì một Việt Nam Xanh và Phát triển Bền vững" và giải thưởng "Hãng hàng không đóng góp giải pháp phát triển bền vững mạnh mẽ nhất" từ SkyTeam năm 2023.
Các chuyên gia đều thống nhất rằng Vietnam Airlines giữ vai trò trọng yếu trong dẫn dắt ngành hàng không Việt Nam chuyển đổi sang mô hình tăng trưởng xanh. Tuy nhiên, để hành trình này thành công, cần sự hỗ trợ mạnh mẽ từ chính sách bao gồm khung pháp lý đặc thù, ưu đãi tài chính, cơ chế sản xuất SAF trong nước, cùng với sự phối hợp đồng bộ giữa các bộ, ngành, doanh nghiệp và tổ chức quốc tế.
Chuyển đổi xanh không chỉ là lựa chọn mà là yêu cầu tất yếu của ngành hàng không trong thế kỷ 21, nơi tăng trưởng kinh tế, bảo vệ môi trường và phát triển bền vững phải song hành.