Vị thế địa chính trị của Venezuela, Cuba và Nicaragoa đối với Mỹ, Nga và Trung Quốc
Đối với Mỹ, Venezuela có vị trí chiến lược cực kỳ quan trọng trên tất cả các phương diện chính trị, quân sự và kinh tế. Về chính trị, Mỹ không chấp nhận tư tưởng cách mạng Bolivar, hay là “chủ nghĩa xã hội thế kỷ 21”, là một học thuyết chính trị đang được hiện thực hóa ở một số nước Mỹ Latinh, trước hết là ở Venezuela. Phong trào cách mạng Bolivar với tư tưởng cốt lõi là độc lập dân tộc, quyền tự chủ của nhân dân, công bằng xã hội, giáo dục toàn dân, chống tham nhũng, chống chủ nghĩa quân phiệt và liên kết Mỹ Latinh đã từng lật đổ sự thống trị của chế độ thực dân Tây Ban Nha và giành lại độc lập dân tộc cho 6 quốc gia ở Mỹ Latinh là Venezuela, Colombia, Panama, Ecuador, Peru và Bolivia [2].
Cố Tổng thống Venezuela Hugo Chaves là người đi tiên phong trong việc hiện thực hóa tư tưởng cách mạng Bolivar và cũng là người đã từng tuyên bố “sẵn sàng tiến hành cuộc chiến tranh kéo dài 100 năm” nhằm chống lại sự can thiệp của Mỹ vào các nước Mỹ Latinh, trong đó có Venezuela. Sau khi Hugo Chaves qua đời, người kế tục sự nghiệp của ông là Tổng thống Nicolas Maduro đã bị Mỹ liệt vào mục tiêu hàng đầu cần loại bỏ. Vì thế, kể từ năm 2000 tới nay Washington đã tiến hành nhiều chiến dịch nhằm loại bỏ cựu Tổng thống Venezuela Hugo Chaves và đương kim Tổng thống Nicolas Maduro [3,4].
Về kinh tế, Mỹ muốn hoàn toàn kiểm soát nguồn tài nguyên dầu mỏ và khí đốt của Venezuela. Theo số liệu của OPEC công bố năm 2018, trữ lượng dầu mỏ đã được chứng minh của Venezuela vào khoảng 303 tỷ thùng, chiếm gần 25% trữ lượng của tất cả các nước thành viên OPEC, lớn hơn trữ lượng của Arab Saudi (21, 9%), của Iran (12,8%), của Iraq (12,1%), của Kuwait (8,4%). Nếu Venezuela liên minh với Iran thì họ kiểm soát 49% khối lượng dầu mỏ đang khai thác của OPEC. Nếu Mỹ kiểm soát được dầu mỏ và khí đốt của Venezuela và Iran thì họ sẽ kiểm soát 85% thị trường thế giới và sẽ kiểm soát giá dầu thế giới theo ý đồ của Washington [5].
Cố vấn an ninh quốc gia Mỹ John Bolton từng tuyên bố không cần úp mở rằng mục tiêu hướng tới của Mỹ ở Venezuela là giành quyền kiểm soát dầu mỏ của quốc gia này. Theo hướng đó, Quốc hội Mỹ đang cân nhắc để thông qua Đạo luật NOPEC (No Oil Producing and Exporting Cartels Act) nhằm ngăn cản hoạt động của Tổ chức xuất khẩu dầu mỏ OPEC. Theo NOPEC, Mỹ có quyền truy cứu trách nhiệm đối với các thành viên của OPEC về hoạt động thao túng thị trường dầu mỏ tại các tòa án của Hoa Kỳ. Nếu các thành viên OPEC không thực thi các phán quyết của tòa án Mỹ thì sẽ bị Washington cấm vận kinh tế. Ngoài ra, những quốc gia nào tiến hành giao dịch với quốc gia thành viên OPEC đã bị tòa án Mỹ ra lệnh cấm vận thì cũng sẽ bị Mỹ trừng phạt kinh tế và cô lập về chính trị. Nhiều quan chức Mỹ và các nước khác cũng như lãnh đạo các tập đoàn dầu mỏ trên thế giới phản đối Đạo luật NOPEC của Mỹ.
Thí dụ, Tổng Giám đốc điều hành của tập đoàn dầu mỏ của Anh BP (British Petroleum” gọi NOPEC là “một ý tưởng tồi” và là một sự vi phạm thô bạo chủ quyền của các quốc gia. Giám đốc Viện dầu mỏ của Mỹ (The American Petroleum Institute) Mike Sommers đã gửi Quốc hội Mỹ bức thư, trong đó trình bày quan điểm cho rằng NOPEC gây thiệt hại cho người tiêu dùng và có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng chưa thể lường trước được đối với ngành công nghiệp dầu mỏ và khí đốt của Mỹ. Bộ trưởng dầu mỏ của Tiểu vương quốc Arab thống nhất và là cựu chủ tịch OPEC cảnh báo rằng NOPEC sẽ để lại “hậu quả thảm khốc” đối với thị trường dầu mỏ thế giới. Trước hết, NOPEC sẽ tạo ra các tập đoàn dầu mỏ độc quyền của Mỹ sẽ lũng đoạn thị trường năng lượng thế giới như ExxonMobil, Chevron, Amoco, ConocoPhillips và Valero Energy [6,7].
Về quân sự, Mỹ không chấp nhận sự hợp tác quân sự giữa Venezuela với Nga. Mỹ đặc biệt lo ngại rằng sau khi họ rút khỏi Hiệp ước các lực lượng hạt nhân tầm trung INF, Nga sẽ bố trí những loại tên lửa này trên lãnh thổ Venezuela để đáp trả quyết định của Mỹ biên châu Âu thành căn cứ tên lửa khổng lồ sát biên giới Nga [8].
Đối với Trung Quốc, hiện tại Trung Quốc là chủ nợ lớn nhất của Venezuela. Theo Trung tâm nghiên cứu đối thoại Liên Mỹ, trong những năm 2007-2016, các ngân hàng nhà nước Trung Quốc đã dành cho Venezuela 17 khoản vay với tổng giá trị lên tới 62,2 tỷ USD, nhiều hơn bất kỳ quốc gia Mỹ Latinh nào khác. Theo dữ liệu của Viện doanh nghiệp Mỹ, trong những năm 2005-2015, các công ty Trung Quốc đã đầu tư 19,15 tỷ USD vào các dự án tại Venezuela. Từ tháng 9.2018, Tổng thống Nicolas Maduro tuyên bố Venezuela có ý định tăng nguồn cung cấp dầu cho Trung Quốc lên mức 1 triệu thùng/ngày, nghĩa là sẽ tăng gấp 3 lượng dầu xuất khẩu sang Trung Quốc.
Hai bên đã ký tới 28 thỏa thuận hợp tác, hầu hết liên quan đến chế biến dầu thô, kỹ thuật năng lượng và khai khoáng. Trung Quốc đã đầu từ hàng chục tỷ USD vào các lĩnh vực tài chính, khai khoáng, công nghiệp, nông nghiệp và hạ tầng cơ sở. Trong cuộc gặp với Tổng thống Nicolas Maduro trong tháng 9.2018, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình khẳng định, phát triển quan hệ với Venezuela là quyết định chiến lược đối với Trung Quốc, theo đó hai bên sẽ tăng cường tin tưởng lẫn nhau và thúc đẩy hợp tác vì lợi ích chung. Nếu Venezuela rơi vào tay Mỹ, Trung Quốc không chỉ thiệt hại rất lớn về kinh tế mà còn chịu tác động bất ổn về chính trị [5,9].
Đối với Nga, Matxcơva không chỉ đầu tư vào ngành khai thác dầu của Venezuela mà còn là nhà cung cấp vũ khí cho nước này với tác hợp đồng trị giá 12 tỷ USD. Hiện tại, Venezuela là quốc gia nhập khẩu vũ khí của Nga lớn nhất ở Mỹ Latinh. Phía Mỹ lo ngại, với sự hợp tác này với Venezuela, Nga sẽ phát huy ảnh hưởng trên thị trường dầu mỏ của Mỹ. Về quân sự, Nga đang nghiên cứu khả năng sử dụng căn cớ quân sự trên đảo La Orchila của Venezuela trên cơ sở thỏa thuận giữa Tổng thống Nga V.Putin và Tổng thống Venezuela Nicolas Maduro trong khuôn khổ hợp tác quân sự và chiến lược giữa hai nước.
Ngày 6.12.2018, Bộ trưởng quốc phòng Nga Sergei Shoigu từng cho biết Nga đang nghiên cứu khả năng sử dụng các hải cảng và sân bay của Venezuela để bảo dưỡng kỹ thuật và tiếp nhiên liệu. Đây có thể là biện pháp đáp trả sự tăng cường hiện diện quân sự của Mỹ và NATO tại những quốc gia Đông Âu đã từng là các nước xã hội chủ nghĩa sát biên giới Nga. Năm 2013, máy bay ném bom chiến lược của Nga TU-160 đã từng hạ cánh xuống Venezuela trong khuôn khổ các cuộc tập trận chung [5,10,11].
Cuba có vị thế địa chính trị rất quan trọng trong chiến lược địa chính trị của Mỹ, Nga và Trung Quốc. Đối với Mỹ, từ thế kỷ 20, Mỹ theo đuổi tham vọng giành quyền kiểm soát Cuba để từ đó giành quyền kiểm soát toàn bộ vùng biển Caribe ở bờ tây Hoa Kỳ. Ngoài ra, trong thời kỳ Chiến Tranh Lạnh, Cuba đã từng là nơi bố trí căn cứ quân sự của Liên Xô trong cuộc cạnh tranh địa chính trị với Mỹ. Hiện nay, tuy Nga đã rút khỏi căn cứ quân sự ở Cuba nhưng vẫn là đối tác chiến lược quan trọng của Matxcơva. Năm 2018, nhận lời mời của Tổng thống Nga V.Putin, Chủ tịch Hội đồng nhà nước và Hội đồng Bộ trưởng Cuba Miguel Diaz Canel có chuyến thăm chính thức tới Nga. Trong chuyến thăm này, hai bên dành cho nhau những ngôn từ đẹp đẽ nhất như “đối tác chiến lược”, “đồng minh”, “tình hữu nghị”, “mối quan hệ trước sau như một không phụ thuộc vào hoàn cảnh”...
Trong bối cảnh tình hình thế giới ngày càng phức tạp, các quốc gia vì lợi ích trước mắt của mình mà sẵn sàng bỏ qua lợi ích của đối tác, không ngần ngại thực hiện các hành động đơn phương, Nga và Cuba đã chia sẻ quan điểm chung về nhiều vấn đề khu vực và toàn cầu. Hai nước khẳng định cam kết tuân thủ các quy tắc của luật pháp quốc tế được ghi rõ trong Hiến chương của Liên Hợp Quốc và Tuyên bố năm 1970 về mối quan hệ hữu nghị và hợp tác giữa các quốc gia trên thế giới; nhất trí bảo vệ lợi ích chung liên quan đến việc xây dựng một mô hình trật tự thế giới bình đẳng hơn và dân chủ hơn, mang lại cơ hội phát triển bền vững cho tất cả các quốc gia.
Các nhà lãnh đạo Nga và Cuba lên án việc sử dụng các biện pháp đơn phương nhằm thay đổi các chính phủ hợp pháp, trong đó có cấm vận kinh tế hoặc gây bất ổn tình hình nội bộ. Hai bên tái khẳng định tính cần thiết của việc giải quyết các tranh chấp giữa các quốc gia bằng các biện pháp chính trị và ngoại giao, không sử dụng hoặc đe dọa sử dụng vũ lực. Tổng thống Nga V.Putin khẳng định tình đoàn kết không thay đổi của nhân dân Nga với nhân dân Cuba trong cuộc đấu tranh đòi chấm dứt việc Mỹ phong tỏa kinh tế Cuba trong suốt 60 năm qua. Về phần mình, Chủ tịch Hội đồng nhà nước và Hội đồng Bộ trưởng Cuba Miguel Diaz Canel lên án các biện pháp trừng phạt sai trái của Mỹ và một số thành viên NATO nhằm vào Nga.
Đối với Trung Quốc, Cuba cũng có ý nghĩa rất quan trọng trong chiến lược phát huy ảnh hưởng ở Tây Bán Cầu, đặc biệt là trong điều kiện Bắc Kinh đang thực hiện sáng kiến “Vành đai và Con đường”. Trong năm 2018, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình chào đón chuyến thăm tới Bắc Kinh lần đầu tiên của Chủ tịch Hội đồng nhà nước và Hội đồng Bộ trưởng Cuba Miguel Diaz Canel. Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình khẳng định, Trung Quốc và Cuba là "những người bạn tốt", "những người anh em tốt", cùng nhau trải qua nhiều trở ngại, thử thách về thời gian trong bối cảnh thế giới có nhiều biến động. Trung Quốc hoan nghênh Cuba tham gia xây dựng Sáng kiến “Vành đai - Con đường”.
Nicaragua từng là nơi Mỹ dự định xây dựng một kênh đào do Washington kiểm soát. Gần 400 năm trước, giới chức Mỹ và Nicaragua đã nghiên cứu khả năng xây dựng kênh đào xuyên đại dương đi qua lãnh thổ Nicaragua. Cuối cùng, Mỹ quyết định xây Kênh đào Panama và nơi đây vươn lên trở thành kênh đào chủ lực và hấp dẫn nhất trong khu vực. Hiện nay, khi Trung Quốc đang thực hiện Sáng kiến “Vành đai - Con đường” để phát huy ảnh hưởng trên khắp thế giới, kênh đào Nicaragoa trở thành tâm điểm cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc ở Tây Bán cầu.
Nga, Trung Quốc, Cuba và Venezuela đều ủng hộ dự án xây dựng kênh đào Nicaragua có chiều dài 278 km, được coi là một đối trọng với kênh đào Panama do Mỹ kiểm soát. Với độ sâu 28m và độ rộng gấp đôi so với kênh đào Panama, kênh đào Nicaragoa cho phép các tàu trọng tải lớn nhất thế giới đi qua. Điều này rất quan trọng đối với Trung Quốc và Nga vì tàu ngầm của họ có thể từ Thái Bình Dương đi qua kênh đào Nicaragoa để tới Đại Tây Dương. Như vậy, Nicaragoa đóng vai trò then chốt trong Sáng kiến “Vành đai - Con đường” của Trung Quốc ở Mỹ Latinh.
(còn tiếp)
Tài liệu tham khảo
[1] Помпео рассказал, в каких странах США хотят смены власти. https://360tv.ru/news/mir/pompeo-zajavil-chto-ssha-natseleny-na-smenu-vlasti-ne-tolko-v-venesuele/
[2] Simon Bolivar and the Spanish-American revolutions. https://www.counterfire.org/a-marxist-history-of-the-world/16697-simon-bolivar-and-the-spanish-american-revolutions
[3] Атомные подлодки США у берегов Венесуэлы и формула Бенгази. http://www.fondsk.ru/news/2011/11/14/atomnye-podlodki-ssha-u-beregov-venesuely-i-formula-bengazi.html
[4] Operation Jericho Airforce Officials Sentenced to 4-8 Years. https://venezuelanalysis.com/news/11380
[5] Венесуэла арена борьбы США и России за мировое влияние и нефть. http://kolokolrussia.ru/geopolitika/venesuela--arena-borb-ssha-i-rossii-za-mirovoe-vliyanie-i-neft
[6] США хотят создать мировой нефтяной картель под эгидой американских корпораций. https://www.fondsk.ru/news/2019/03/14/ssha-hotjat-sozdat-mirovoj-neftjanoj-kartel-pod-egidoj-amerikanskih-korporacij-47790.html
[7] Джон Болтон в борьбе за нефть Венесуэлы. https://www.fondsk.ru/news/2019/01/31/dzhon-bolton-v-borbe-za-neft-venesuely-47530.html
[8] Эксперт предрек США новый Вьетнам в случае вторжения в Венесуэлу. https://politpuzzle.ru/132161-ekspert-predrek-ssha-novyj-vetnam-v-sluchae-vtorzheniya-v-venesuelu/?utm_source=onesignal&utm_medium=push&utm_campaign=mainВчер
[9] Mỹ “khuấy động” Venezuela để chặn nguồn cung dầu cho Trung Quốc?.http://soha.vn/my-khuay-dong-venezuela-de-chan-nguon-cung-dau-cho-trung-quoc-20190129082036671rf20190129082036671.htm
[10] Sự hậu thuẫn đặc biệt từ Nga và Trung Quốc với Tổng thống Venezuela. https://dantri.com.vn/the-gioi/su-hau-thuan-dac-biet-tu-nga-trung-voi-tong-thong-venezuela-20190130115413269.htm
[11]Будет обращение-будет отдельный разговор: в Совфеде РФ рассказали о поддержке Венесуэлы. https://newzfeed.ru/32675-budet-obrashhenie-budet-otdelnyj-razgovor-v-sovfede-rf-rasskazali-o-podderzhke-venesuely/?utm_source=push-notification&utm_medium=push-world&utm_campaign=push&utm_content=vlad
