Trong số hơn 100 loại vaccine COVID-19 đang trải qua các cuộc thử nghiệm lâm sàng được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) công nhận hiện nay, có 8 loại là vaccine là dạng xịt trực tiếp vào mũi. Loại vaccine này được điều chế để nhắm tới niêm mạc mũi và cổ họng, nơiđầu tiên mà virus corona thâm nhập vào cơ thể, và tạo ra một phản ứng miễn dịch khác.
Tuần trước, hãng CanSino Biologics của Trung Quốc đã công bố kết quả thử nghiệm lâm sàng giai đoạn đầu, cho thấy phiên bản dạng hít của vaccine Ad5-nCoV – hiện đã được phê duyệt sử dụng đối với dạng tiêm ở Trung Quốc, Pakistan và Mexico – tạo phản ứng miễn dịch mà không gây hiệu ứng phụ.
2 liều vaccine dạng hít được sử dụng cách nhau 28 ngày, mỗi liều chỉ bằng 1/5 so với liều tiêm, đã giúp sản sinh ra kháng thể ngang với vaccine cùng loại dạng tiêm (1 liều duy nhất), theo báo cáo của các nhà nghiên cứu đến từ Viện Công nghệ sinh học Bắc Kinh, Học viện Khoa học Y tế Quân đội và Cansino.
Khoảng 130 tình nguyện viên Trung Quốc đã được cho sử dụng vaccine Ad5-nCoV dạng tiêm, sau đó được sử dụng vaccine cùng loại dạng hít – coi như liều tăng cường – sau đó 28 ngày. Nhóm này đã sản sinh ra phản ứng kháng thể trung hòa chống SARS-CoV-2; theo báo cáo kết quả.
“Kết luận lại, việc hít vaccine Ad5-nCoV không hề đau đớn, rất đơn giản, và sản sinh kháng thể” – các nhà nghiên cứu viết trong bản đánh giá được đăng tải trên tạp chí y khoa danh tiếng The Lancet.
Các nhà nghiên cứu nói rằng dữ liệu trên sẽ ủng hộ cho các cuộc thử nghiệm lâm sàng giai đoạn 2 và 3 đối với vaccine dạng hít, và một ngày nào đó nó có thể ra mắt trên thị trường. Sau đây là những điều cần biết về vaccine dạng hít.
Vaccine dạng hít hoạt động như thế nào?
Các vaccine dạng tiêm sản sinh ra phản ứng miễn dịch hệ thống, không đặc biệt nhằm vào khu vực nhiễm mầm bệnh. Trong khi vaccine dạng hít đặc biệt nhắm tới các bề mặt niêm mạc – trong mũi, cổ họng và phổi, những nơi mà mầm bệnh thâm nhập – để sản sinh ra phản ứng miễn dịch cục bộ ở những vùng đó.
Trong cuộc phỏng vấn được phát trên kênh truyền hình quân đội của CCTV hồi tuần trước, các nhà nghiên cứu chỉ ra cách mà vaccine của CanSino được sử dụng thông qua một bình xịt đặc biệt.
Phản ứng miễn dịch như vậy sản sinh ra các kháng thể khác biệt hơn chút ít nếu so với kháng thể sinh ra từ máu, còn gọi là Immumoglobulin A, và đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ hệ thống đường hô hấp khỏi bị nhiễm bệnh.
Nhiều cuộc nghiên cứu từ những năm 1960 – 1970 đã cho thấy việc sử dụng vaccine ngừa cúm và sởi theo phương pháp hít cũng có một só tác dụng.
Israel sắp thử nghiệm vaccine COVID-19 dạng viên có thể làm “thay đổi cục diện” chống dịch
Lợi ích của vaccine dạng hít so với dạng tiêm là gì?
Các loại vaccine dạng tiêm thường yêu cầu được bảo quản lạnh và cần người có chuyên môn để tiêm. Điều này tạo ra vấn đề đối với các nước phi công nghiệp hoặc các khu vực xa xôi tách biệt.
Ngược lại, các loại vaccine dạng hít có thể được sử dụng thông qua các thiết bị sử dụng một lần mà không cần tới người có chuyên môn y tế, giúp cho việc tiêm chủng diện rộng trở nên dễ dàng hơn.
Ngoài ra, vaccine dạng hít chắc chắn sẽ làm hài lòng những người bị chứng sợ mũi tiêm. Trong một chương trình được CCTV phát sóng mới đây, Hou Lihua, một nghiên cứu viên đến từ Học viện Khoa học Y tế Quân đội đang nghiên cứu vaccine dạng hít của CanSino, nói rằng loại vaccine này có thể “làm tăng đáng kể” lượng người sẵn sàng đi tiêm. Bà nói rằng vaccine hít có liều lượng thấp hơn nhiều so với vaccine tiêm.
Các giáo sư Yuen Kwon-yung và Chen Honglin đến từ ĐH Hong Kong, cũng đã phát triển một loại vaccine dạng hít, hiện đang trong giai đoạn đầu thử nghiệm lâm sàng. Họ nói rằng các vaccine dạng tiêm sẽ sản sinh ra phản ứng miễn nhiễm hệ thống, nhưng không rõ nó có tác dụng tới hệ hô hấp hay không.
Các loại vaccine dạng xịt, trong khi đó, được chế tạo để đặc biệt tạo sự miễn nhiễm ở đường thở, và các cuộc thí nghiệm trên động vật cho thấy chúng cũng sản sinh ra miễn dịch hệ thống. Ngoài ra, chúng cũng được kỳ vọng sẽ gây ít phản ứng dị ứng.
CDC Mỹ: 3/4 số ca mắc biến chủng Delta là người đã tiêm vaccine!
Thách thức trong quá trình phát triển
Một báo cáo được Wouter Hinrichs – đến từ trường ĐH Groningen – đăng tải trên tạp chí Expert Review of Vaccines hồi tháng 3 năm nay chỉ ra rằng các loại vaccine dạng hít, đặc biệt là khi bảo quản ở dạng bột khô, có thể lưu giữ được lâu hơn so với các vaccine dạng lỏng dùng để tiêm.
Nhưng còn nhiều câu hỏi về tính bền vững của vaccine dạng hít, hiện chưa có câu trả lời. Mặc dù kết quả nghiên cứu của CanSino không phát hiện ra các tác dụng phụ trong số các tình nguyện viên ở giai đoạn 1 thử nghiệm, nhưng vẫn có khả năng phản ứng phụ xảy ra ở các giai đoạn sau.
Nghiên cứu của Hinrichs cũng chỉ ra rằng, mặc dù phản ứng miễn dịch xuất hiện trên các bề mặt niêm mạc có thể đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ đường thở khỏi sự thâm nhập của mầm bệnh, nhưng nó cũng có thể gây tổn thương phổi hoặc làm bệnh nặng hơn nếu như phản ứng đó quá mạnh.
Đã tiêm vaccine vẫn nhiễm chủng Delta, Iceland nói lệnh hạn chế COVID-19 có thể kéo dài tới 15 năm
Những tổ chức nào đang phát triển vaccine dạng hít?
Các loại vaccine dạng hít khá mới và phần lớn được sử dụng để ngừa bệnh cúm, nhưng Cansino không phải hãng duy nhất đang phát triển vaccine dạng này để ngừa COVID-19.
Vaccine dạng xịt được phát triển bởi hai giáo sư Yuen và Chen đến từ ĐH Hong Kong được áp dụng với bệnh cúm và COVID-19, và hiện đang được phát triển với sự hỗ trợ của Liên minh Đổi mới Sáng tạo Sẵn sàng cho Dịch bệnh (CEPI).
ĐH Oxforf cũng đang nghiên cứu về phản ứng miễn dịch sinh ra nhờ sử qua đường thở loại vaccine COVID-19 mà họ phát triển cùng với AstraZeneca, với khoảng 30 tình nguyện viên trong giai đoạn đầu.
Một cuộc thử nghiệm khác nhằm xem xét mức độ an toàn và phản ứng miễn dịch của vaccine COVI-VAC – vaccine dạng hít của công ty Mỹ Codagenix – cũng đang được thực hiện ở Anh.
Các loại vaccine tương tự cũng đang được thử nghiệm ở Australia và Ấn Độ.
Tuy nhiên, một vaccine dạng xịt do công ty Mỹ Altimmune phát triển đã bị hủy sau khi thất bại trong việc sản sinh ra phản ứng miễn dịch đủ.
