Khi Philippines chính thức tuyên bố thị trưởng thành phố Davao Rodrigo Duterte là tổng thống, cộng đồng quốc tế sẽ theo dõi sát khi chính quyền của ông lèo lái một vấn đề địa chính trị hóc búa, trong đó căng thẳng giữa Trung Quốc và Mỹ đang leo thang.
Trong những ngày sau cuộc bầu cử ngày 9/5, mà theo kết quả kiểm phiếu không chính thức cho thấy một chiến thắng mang tính quyết định của thị trưởng này, Trung Quốc đã bày tỏ hy vọng rằng một chính quyền mới sẽ nhượng bộ Bắc Kinh để giải quyết những tranh chấp với Manila ở Biển Đông. "Để đưa quan hệ hai nước trở lại đường hướng phát triển vững chắc," phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Lục Khảng nói.
Trong suốt thời gian cầm quyền của Tổng thống Benigno Aquino, Manila và Bắc Kinh đã mâu thuẫn về chủ quyền ở vùng biển giàu tài nguyên này. Manila xác định lập trường mạnh mẽ "cái gì của chúng tôi là của chúng tôi," trong khi Bắc Kinh khẳng định "chủ quyền không thể tranh cãi" của họ đối với vùng biển. Hai bên không thể đạt được đồng thuận trong những cuộc đàm phán song phương, và Bộ Ngoại giao của ông Aquino đã làm Trung Quốc tức giận khi họ đi theo hướng đa phương và đệ đơn kiện lên tòa án trọng tài quốc tế vào năm 2013. Kết quả của vụ kiện dự kiến sẽ được công bố vào tháng tới.
Những năm gần đây, Trung Quốc đã biến những đảo đá tranh chấp (hầu hết trong số đó được nêu ra trong vụ kiện của Philippines) thành những đảo nhân tạo xây dựng trái phép. Trong khi đó Philippines đã tăng cường quan hệ quân sự với Mỹ và Mỹ cũng đã tăng cường sự hiện diện của mình tại vùng biển tranh chấp.
Trong suốt chiến dịch tranh cử của mình, ông Duterte 71 tuổi bày tỏ sự sẵn lòng làm việc trực tiếp với Trung Quốc, đề cập đến sự phát triển chung. Nhưng ông cũng nói rằng nếu đàm phán không đi đến đâu, ông sẽ cưỡi mô tô nước ra đảo đá tranh chấp, cắm cờ của Philippines ở đó và chờ chết như một anh hùng dưới tay của người Trung Quốc. Tuy nhiên, ngay khi biết kết quả mình sẽ thắng cử, ông Duerte lại tuyên bố vấn đề Biển Đông phải giải quyết đa phương.
Richard Heydarian, một nhà phân tích địa chính trị tại Đại học De La Salle ở Manila, nói rằng sau những phát biểu cứng rắn, ông Duterte có thể thành công trong việc tạo nên ảnh hưởng có thể nhận thấy được. Nhưng ông cũng cảnh báo rằng tổng thống mới đắc cử sẽ phải cho thấy Philippines giữ một khoảng cách nhất định với Mỹ, là nước đồng minh hiệp ước phòng thủ tương hỗ duy nhất của Philippines, trong khi giao tiếp với Trung Quốc.
"Tôi nghĩ rằng việc này sẽ rất khó bởi vì có thái độ bài Trung Quốc rất mạnh ở Philippines. Có một cơ sở an ninh rất thân Mỹ. Và nếu Trung Quốc dại dột lấn tới và xây những cơ sở trên Bãi cạn Scarborough thì tôi nghĩ rằng mọi thỏa thuận sẽ chẳng còn nghĩa lý gì. Sẽ rất khó cho ông Duterte thuyết phục ai tin vào bất kỳ thỏa thuận nào với Trung Quốc."
Carl Baker, giám đốc Diễn đàn Thái Bình Dương của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế ở Washington, cho biết ngay cả khi ông Duterte cho thấy sự tiếp nhận kém nồng ấm đối với Mỹ bằng những phát biểu cứng rắn trong khi tranh cử, thỏa thuận an ninh mới giữa hai nước cho Mỹ luân phiên điều binh sĩ tới Philippines sẽ vẫn được giữ nguyên, nhờ vào một phán quyết của Tòa án Tối cao đã được đưa ra trước cuộc bầu cử.
"Tôi nghĩ rằng từ quan điểm của Mỹ, họ mừng là sự việc diễn tiến như vậy. Tôi nghĩ từ phía ông Duterte, nó làm giảm một điểm áp lực lớn trong mối quan hệ giữa Mỹ và Philippines vì ông không phải đưa ra cam kết. Ông gần như có thể để cho việc đó xảy ra khi giới quân sự bắt đầu thi hành nó".
Ngoài những quan hệ an ninh, ông Baker dự đoán Washington sẽ cảnh giác về bất kỳ vụ vi phạm nhân quyền khả dĩ nào dưới chính quyền Duterte. Ông nói Mỹ sẽ giữ lập trường là "chờ và xem" liệu những lời lẽ trong chiến dịch tranh cử có trở thành hiện thực hay không và nếu có, ông nói rằng Mỹ có thể sẽ nêu lên mối lo ngại nghiêm trọng của mình về những vụ vi phạm nhân quyền và giết người ngoài vòng pháp luật.
Ông Duterte tranh cử với lời hứa rằng giống như ở thành phố miền nam Philippines nơi ông làm thị trưởng, ông ta sẽ giết hết tội phạm. Tổ chức Theo dõi Nhân quyền và Ủy ban về Nhân quyền của Philippines lần ra hơn 1.400 vụ giết người ngoài vòng pháp luật ở Davao trong khoảng thời gian 17 năm cho đến năm 2015. Trong những bài phát biểu, ông Duterte đôi lúc khích bác những người ủng hộ nhân quyền hay chỉ trích ông và đôi lúc nói rằng việc diệt trừ hết tội phạm trong nước sẽ được thực hiện trong giới hạn luật pháp.
