Cơ quan thực thi pháp luật khám xét bên trong các căn hộ sang trọng ở Kiev, trong đó có một căn với bồn cầu dát vàng. Những bức ảnh cho thấy các túi duffel nhồi đầy tiền mặt. Các đoạn ghi âm hé lộ quan chức bàn chuyện chiến lược rửa tiền.
Đó là những chi tiết đã khiến người dân Ukraine rúng động suốt tuần qua khi chính quyền của Tổng thống Volodymyr Zelensky chìm trong bê bối tham nhũng lớn nhất kể từ khi ông nhậm chức, làm lung lay bộ máy lãnh đạo Kiev trong thời điểm nhạy cảm của chiến tranh.
Trong suốt mùa hè năm nay, ông Zelensky và các trợ lý thân cận đã tìm cách vô hiệu hóa các cơ quan chống tham nhũng độc lập khi họ chuẩn bị công bố một cuộc điều tra quy mô lớn nhằm vào vòng thân cận của Tổng thống. Nhưng trước làn sóng biểu tình và sự phẫn nộ của các đối tác phương Tây, Tổng thống Ukraine buộc phải từ bỏ nỗ lực này.
Không chùn bước, trong tuần này các điều tra viên đã công bố một loạt bằng chứng chi tiết, bao gồm cáo buộc nghiêm trọng rằng nhiều nhân vật cấp cao nhận tiền lại quả từ các dự án xây dựng nhằm bảo vệ các trạm điện trước các cuộc tấn công tên lửa của Nga, trong khi người dân đang sống trong cảnh cắt điện luân phiên hằng ngày.
Những tiết lộ này làm bùng nổ làn sóng phẫn nộ, trong đó một tiêu đề điển hình trên tờ Ukrainska Pravda viết: “Bạn bè của Tổng thống đã cướp đất nước như thế nào trong thời chiến”, buộc chính quyền phải đổi hướng.
Ông Zelensky cuối cùng đã quay sang đối đầu với các nghi phạm nhằm bảo vệ vị trí của mình. Hôm thứ Tư trong tuần, Tổng thống yêu cầu ông German Galushchenko, Bộ trưởng Tư pháp, và bà Svitlana Hrynchuk, Bộ trưởng Năng lượng, nộp đơn từ chức; cả hai sau đó bị loại khỏi Hội đồng An ninh Quốc gia.
Ông cũng áp lệnh trừng phạt ông Timur Mindich, bạn và đối tác kinh doanh cũ, người bị truy tố trong vụ án. Các điều tra viên nói ông Mindich là “đồng tổ chức” của đường dây này, và khoảng 100 triệu USD tiền phi pháp đã đi qua văn phòng của ông ta.
“Ngoài ra, ông ta kiểm soát hoạt động của cái gọi là ‘phòng giặt tiền’, nơi các khoản tiền phạm pháp được rửa”, Cục Chống tham nhũng Quốc gia Ukraine (NABU) cho biết. Ông Mindich hiện chưa đưa ra bình luận.
Dù ông Zelensky đã thay đổi cách ứng phó, phản ứng của ông vẫn bị chỉ trích là thiếu quyết đoán, trong khi giới chính trị dự đoán sẽ có thêm tiết lộ mới gây tổn hại nghiêm trọng tới các đồng minh thân cận của người đang dẫn dắt Ukraine qua cuộc chiến khốc liệt với Nga.
Nhà bình luận chính trị kiêm chuyên gia đầu tư Serhiy Fursa viết hôm thứ Tư: “Chúng ta không thể để Tổng thống Ukraine, chính phủ Ukraine đánh mất phần còn lại của tính chính danh trong thời chiến. Nếu không, chúng ta có nguy cơ đánh mất nhà nước như trong Thế chiến I, khi đào ngũ lan rộng cùng sự tuyệt vọng và chia rẽ chính trị”.
NABU cho biết tuần này họ đã tiến hành hơn 70 cuộc khám xét và bắt giữ 5 người trong “chiến dịch quy mô lớn” cùng với Văn phòng Công tố viên Chống tham nhũng Đặc biệt (SAPO) để phanh phui tham nhũng trong lĩnh vực năng lượng.
Các điều tra viên nói các quan chức và doanh nhân đã thông đồng buộc nhà cung cấp của Energoatom, công ty điện hạt nhân quốc gia, phải chi tiền lại quả 10–15% giá trị hợp đồng.
Kết quả của cuộc điều tra kéo dài 15 tháng, với hơn 1.000 giờ ghi âm, đã khiến dư luận Ukraine bùng nổ. NABU cho biết một phần khoản lại quả xuất phát từ các hợp đồng xây dựng hệ thống bảo vệ trạm biến áp trước UAV và tên lửa của Nga.
“Giờ đây ông Zelensky đang cố giữ khoảng cách với những người bị dính líu, đặc biệt tránh bị xem là liên quan tới ông Mindich”, nhà khoa học chính trị Volodymyr Fesenko nhận xét.
Ông Mindich, đồng sở hữu tập đoàn giải trí Kvartal 95 do ông Zelensky đồng sáng lập, bị NABU cáo buộc đã được báo trước và trốn khỏi Ukraine vài giờ trước khi cuộc điều tra diễn ra, theo lời điều tra viên trưởng Oleksandr Abakumov.
Một người bạn thân khác của ông Zelensky, ông Oleksiy Chernyshov, cựu Phó Thủ tướng, bị NABU cáo buộc nhận 1,2 triệu USD và 100.000 euro tiền mặt. Ông bị truy tố vì làm giàu bất hợp pháp, nhưng phủ nhận sai phạm, cũng như ông Galushchenko. Bà Hrynchuk chưa bị nêu đích danh liên quan vụ án.
Phản ứng của ông Zelensky là “rất chậm và rất yếu”, theo bà Daria Kaleniuk, giám đốc điều hành Trung tâm Hành động Chống tham nhũng tại Kiev.
Tổng thống chỉ phát biểu lần đầu về cáo buộc hôm đầu tuần này, bày tỏ ủng hộ điều tra nhưng không đưa ra hành động cụ thể.
Ông yêu cầu hai Bộ trưởng từ chức trong hôm thứ Ba, vài giờ sau khi Thủ tướng Yulia Svyrydenko tuyên bố đình chỉ ông Galushchenko – một quyết định bị chỉ trích mạnh mẽ bởi giới hoạt động dân sự.
“Tạm đình chỉ, chứ không phải cách chức… đây có phải phản ứng của một tổng thống thực sự không biết chuyện gì?”, ông Vitaliy Shabunin, nhà hoạt động chống tham nhũng nổi tiếng, nhận định.
Sau đó Tổng thống ra quyết định cách chức và áp lệnh trừng phạt ông Mindich cùng một doanh nhân khác. Bà Svyrydenko nói trong hôm thứ Năm rằng bà đã yêu cầu “kiểm toán toàn diện” các tập đoàn năng lượng và quốc phòng lớn của nhà nước.
Tỷ lệ tín nhiệm của ông Zelensky đã giảm trong mùa hè sau khi biểu tình buộc ông phải từ bỏ ý định đặt NABU và SAPO dưới quyền tổng công tố – người do chính ông bổ nhiệm.
“Nhưng hồi tháng 7 nó vẫn khá mơ hồ… bây giờ là các hành vi rất cụ thể, các cái tên rất cụ thể, những khoản tiền rất cụ thể”, theo bà Anastasia Radina, nghị sĩ thuộc đảng Người Phụng sự Nhân dân của ông Zelensky, đồng thời là chủ tịch ủy ban chống tham nhũng Quốc hội.
Một ủy ban đặc biệt của Quốc hội sẽ chất vấn các cơ quan thực thi pháp luật vào đầu tuần tới về “những biện pháp hệ thống nhằm loại bỏ rủi ro tham nhũng, đặc biệt tại Energoatom”.
Các đồng minh của Tổng thống và nhiều nhà hoạt động cho rằng việc NABU có thể điều tra quy mô lớn nhắm vào quan chức cấp cao và những người thân cận Tổng thống – ngay trong thời chiến – chứng tỏ sự bền vững của hệ thống chống tham nhũng được xây dựng sau cách mạng Maidan 2014.
Tình hình hiện nay “chứng minh rõ ràng sự chuyển mình của Ukraine”, cố vấn phủ Tổng thống Mykhailo Podolyak viết trên X. Đại sứ EU tại Kiev, bà Katarína Mathernová, nói cuộc điều tra và phản ứng của chính quyền là “tín hiệu mạnh mẽ cho thấy các thể chế độc lập của Ukraine đang hoạt động”.
Cuộc điều tra “là câu chuyện thành công, có tín hiệu tích cực”, bà Kaleniuk nói. “Nhưng sức ép lên NABU và SAPO là cực kỳ lớn… Đây sẽ là câu chuyện tích cực, nhưng chỉ nếu ông Zelensky đứng về phía NABU, SAPO và người dân Ukraine”.
Các nhà vận động cho biết những cơ quan thực thi pháp luật trung thành với Tổng thống nhiều lần gây sức ép lên các cơ quan chống tham nhũng độc lập. Hồi tháng 7, Cơ quan An ninh Ukraine (SBU) bắt giữ một điều tra viên của NABU – ông Ruslan Mahamedrasulov, hiện vẫn bị giam chờ xét xử vì bị cáo buộc hỗ trợ xuất khẩu cần sa sang vùng Dagestan của Nga.
Các nhà hoạt động bác bỏ cáo buộc này là nhằm mục đích chính trị. Tuần này, điều tra viên trưởng Abakumov cho hay lúc đó ông Mahamedrasulov đang điều tra tham nhũng bên trong Energoatom.
Việc điều phối khủng hoảng đặc biệt khó khăn cho xã hội dân sự năng động của Ukraine cũng như phe đối lập, vốn hầu như không chỉ trích ông Zelensky kể từ khi Nga mở chiến dịch quân sự đặc biệt năm 2022, và đồng ý rằng bầu cử là điều bất khả trong thời chiến.
Đảng Liên minh châu Âu – do cựu Tổng thống và đối thủ lâu năm của ông Zelensky, ông Petro Poroshenko, lãnh đạo – tái khẳng định yêu cầu thay chính phủ hiện tại bằng một “chính phủ thống nhất” bao gồm các nhân vật đối lập.
Nhưng đảng này vẫn không yêu cầu ông Zelensky từ chức. “Chúng ta vẫn đang ở trong chiến tranh”, ông Rostyslav Pavlenko, nghị sĩ và đồng minh của ông Poroshenko, nói.
Giới phân tích nhận định các tiết lộ mới có thể khiến Tổng thống thêm chao đảo. Một công tố viên SAPO cáo buộc tại tòa hôm thứ Ba rằng cựu bộ trưởng quốc phòng ông Rustem Umerov, đồng minh thân cận của ông Zelensky, “có thể đã bị ông Mindich tác động”. Ông Umerov chưa bị truy tố và phủ nhận liên quan.
“Tôi nghĩ hiện nay cả xã hội và giới chính trị đều hiểu rằng một cuộc khủng hoảng chính trị sẽ quá nguy hiểm”, ông Fesenko nói. “Phụ thuộc rất nhiều vào các bước tiếp theo của cuộc điều tra, nếu có thông tin mới liên quan ông Zelensky hoặc văn phòng Tổng thống… thì chắc chắn sẽ có một vòng khủng hoảng mới”.
Cố vấn của ông Zelensky đổ lỗi cho Nga về vụ bê bối tham nhũng lớn của Ukraine
Đức “kêu cứu” vì thanh niên Ukraine tràn vào, Nga lên tiếng mỉa mai
FSB triệt phá âm mưu ám sát của tình báo Ukraine nhằm vào quan chức cấp cao
Theo FT
