Đây là số thứ tư trong chuỗi sự kiện Blackout Box – một diễn đàn học thuật và thực tiễn, nơi các nhà quản lý và chuyên gia có thể cùng nhau “tắt đèn – bật ý tưởng”, thảo luận về những vấn đề nóng của thời đại.
Sự kiện đã mang đến một không gian đối thoại sâu sắc, nơi câu hỏi trọng tâm được đặt ra: “Trong thời đại chuyển đổi số, Giám đốc Tài chính (CFO) nên tập trung vào việc học số hay làm số?”. Đây là một câu hỏi không chỉ mang tính lý thuyết, mà còn có ý nghĩa thực tiễn cao đối với hoạt động quản trị và phát triển bền vững của doanh nghiệp.
Bối cảnh chuyển đổi số và vai trò CFO
Chuyển đổi số – từ khẩu hiệu đến xu thế tất yếu
Trong khoảng một thập kỷ qua, cụm từ “chuyển đổi số” (digital transformation) đã trở thành tâm điểm của hầu hết diễn đàn kinh tế – công nghệ toàn cầu. Ban đầu, nhiều người coi đây chỉ là một khẩu hiệu mang tính thời sự. Tuy nhiên, thực tiễn phát triển đã chứng minh rằng, chuyển đổi số không phải là một trào lưu nhất thời, mà là dòng chảy tất yếu của nền kinh tế số.
Các báo cáo quốc tế (McKinsey, PwC, Deloitte) đều chỉ ra rằng doanh nghiệp nào chậm trễ trong chuyển đổi số sẽ mất đi lợi thế cạnh tranh, thậm chí đứng trước nguy cơ bị loại khỏi thị trường. Trong khi đó, các doanh nghiệp tiên phong ứng dụng công nghệ số thường đạt mức tăng trưởng doanh thu nhanh hơn từ 20% đến 30% so với các đối thủ cùng ngành.
Xu hướng công nghệ đang định hình lại nền kinh tế
Sự trỗi dậy của các công nghệ mới đã tạo ra một “cơn địa chấn” trong hoạt động sản xuất – kinh doanh:
- Big Data: cho phép doanh nghiệp xử lý và khai thác khối lượng dữ liệu khổng lồ, từ đó phát hiện xu hướng, hành vi khách hàng và cơ hội kinh doanh.
- Internet of Things (IoT): kết nối các thiết bị và quy trình, giúp doanh nghiệp kiểm soát chuỗi cung ứng và vận hành theo thời gian thực.
- Trí tuệ nhân tạo (AI) & Machine Learning: hỗ trợ dự báo tài chính, phân tích rủi ro, tối ưu chi phí và cá nhân hóa trải nghiệm khách hàng.
- Blockchain: mang lại tính minh bạch, bảo mật trong giao dịch tài chính và quản lý hợp đồng thông minh.
Tác động của chuyển đổi số đến quản trị tài chính
Đối với lĩnh vực tài chính – kế toán, chuyển đổi số tác động ở ba khía cạnh lớn:
Khối lượng và độ phức tạp của dữ liệu tăng nhanh
- Trước đây, CFO chủ yếu làm việc với dữ liệu kế toán – tài chính nội bộ.
- Ngày nay, CFO phải xử lý thêm dữ liệu từ khách hàng, thị trường, chuỗi cung ứng, mạng xã hội…
- Điều này đòi hỏi CFO phải có năng lực tổng hợp, phân tích và “làm sạch” dữ liệu trước khi ra quyết định.
Ra quyết định chiến lược dựa trên công nghệ
- Các công cụ BI, AI, phân tích dự báo cho phép CFO đưa ra quyết định theo thời gian thực, thay vì chờ báo cáo định kỳ.
- Từ một người “ghi nhận quá khứ”, CFO dần trở thành “người dự báo tương lai”.
Xây dựng hệ thống tài chính số bền vững
- Doanh nghiệp ngày càng phụ thuộc vào ERP, dashboard, ngân hàng số và các nền tảng thương mại điện tử.
- Nếu dữ liệu không khớp hoặc hệ thống không tuân thủ pháp lý, rủi ro sẽ rất lớn.
- Vì vậy, CFO không thể đứng ngoài mà phải tham gia trực tiếp vào quá trình thiết kế, vận hành và giám sát hệ thống.
Sự thay đổi sâu sắc trong vai trò CFO
Trong bối cảnh này, vai trò CFO đã dịch chuyển từ “người giữ sổ sách” sang “kiến trúc sư tài chính số”.
- Trước đây, CFO chủ yếu tập trung vào: kiểm soát chi phí, quản lý vốn, lập báo cáo chuẩn mực và đảm bảo tính tuân thủ.
- Ngày nay, CFO phải:
- Nắm bắt và phân tích dữ liệu phức tạp từ nhiều nguồn.
- Đưa ra dự báo chiến lược dựa trên công nghệ và dữ liệu thời gian thực.
- Trực tiếp tham gia xây dựng hệ thống tài chính số để đảm bảo tính chính xác, minh bạch và tuân thủ pháp lý.
Theo khảo sát của Deloitte (2023), 67% CFO toàn cầu cho biết họ đã mở rộng vai trò sang lĩnh vực dữ liệu và công nghệ, thay vì chỉ tập trung vào tài chính truyền thống. Con số này cho thấy rõ xu hướng: CFO không chỉ còn là chuyên gia tài chính, mà đang trở thành nhà lãnh đạo chiến lược số.
CFO truyền thống và CFO thời số
CFO truyền thống – Người quản lý tài chính “giữ sổ sách”
Trong suốt nhiều thập kỷ, hình ảnh điển hình của Giám đốc Tài chính (CFO) gắn liền với vai trò “người gác cổng tài chính” (financial gatekeeper). CFO được xem là người giữ sổ sách, đảm bảo tính chính xác của các con số và tính tuân thủ trong báo cáo.
Những đặc điểm nổi bật của CFO truyền thống bao gồm:
- Tập trung vào sổ sách, báo cáo và kiểm soát
Công việc chính xoay quanh việc lập báo cáo tài chính định kỳ, theo dõi chi phí, quản lý ngân sách và dòng tiền. Các quyết định tài chính thường mang tính phản ứng, dựa trên số liệu đã xảy ra.
- Đảm bảo tính tuân thủ chuẩn mực kế toán
CFO truyền thống gắn liền với việc tuân thủ các quy định kế toán – kiểm toán, các chuẩn mực tài chính quốc tế (IFRS, GAAP). Mục tiêu chính là tránh sai sót và đảm bảo minh bạch trong mắt cổ đông, kiểm toán và cơ quan quản lý.
- Hỗ trợ CEO bằng cách “bảo vệ tài chính”
Trong cấu trúc lãnh đạo, CFO truyền thống thường giữ vai trò hỗ trợ, giúp CEO quản lý rủi ro tài chính và duy trì sự an toàn vốn. Tuy nhiên, họ ít khi được coi là người dẫn dắt chiến lược.
Như vậy, CFO truyền thống thiên về quá khứ hơn là tương lai – ghi nhận, kiểm soát và phản ứng với dữ liệu có sẵn thay vì dự báo và kiến tạo.
CFO thời số – Nhà lãnh đạo chiến lược số
Trong bối cảnh chuyển đổi số, doanh nghiệp đòi hỏi một mô hình CFO hoàn toàn mới. CFO không còn là người “ngồi sau bàn phím tính toán”, mà trở thành một nhà lãnh đạo dữ liệu và công nghệ.
Các đặc điểm chính của CFO thời số:
- Người đọc vị dữ liệu (Data Interpreter)
CFO thời số có năng lực khai thác Big Data, AI và các công cụ phân tích để dự báo xu hướng, phát hiện rủi ro tiềm ẩn, và đề xuất giải pháp nhanh chóng. Họ là cầu nối giữa dữ liệu và quyết định kinh doanh, giúp ban lãnh đạo hiểu rõ “câu chuyện đằng sau con số”.
- Kiến trúc sư tài chính số (Digital Finance Architect)
CFO không chỉ đọc dữ liệu, mà còn tham gia trực tiếp vào quá trình thiết kế và triển khai hệ thống tài chính số như ERP, BI Dashboard, nền tảng ngân hàng số. Vai trò này đảm bảo dòng chảy dữ liệu thống nhất, minh bạch và tương thích với các chuẩn mực pháp lý.
- Nhà lãnh đạo chiến lược (Strategic Leader)
CFO thời số trở thành một trong những nhân tố chủ chốt trong hội đồng lãnh đạo, cùng CEO và CIO định hướng chiến lược doanh nghiệp. Với khả năng cung cấp dữ liệu chính xác, kịp thời, CFO không chỉ bảo vệ tài chính, mà còn dẫn dắt doanh nghiệp nắm bắt cơ hội mới.
Bảng so sánh CFO truyền thống và CFO thời số
| Tiêu chí |
CFO truyền thống |
CFO thời số |
| Trọng tâm công việc |
Báo cáo, kiểm soát, tuân thủ |
Dữ liệu, công nghệ, chiến lược |
| Thời gian ra quyết định |
Dựa trên báo cáo quá khứ |
Dựa trên dữ liệu thời gian thực |
| Mối quan hệ với CEO |
Hỗ trợ, bảo vệ tài chính |
Đồng hành, kiến tạo chiến lược |
| Công cụ chính |
Excel, báo cáo tài chính |
Big Data, AI, BI Dashboard, ERP |
| Vai trò hình ảnh |
“Người giữ sổ sách” |
“Kiến trúc sư tài chính số” |
| Tầm ảnh hưởng |
Nội bộ phòng tài chính |
Toàn doanh nghiệp, chiến lược dài hạn |
Minh họa thực tiễn từ Blackout Box #04
Tại sự kiện Blackout Box #04, sự khác biệt giữa CFO truyền thống và CFO thời số đã được thể hiện rõ qua nhiều câu chuyện thực tế:
- CFO trong logistics: từ chỗ chỉ xem báo cáo cuối quý, đã học cách khai thác BI Dashboard và AI để giảm chi phí tồn kho.
- CFO trong tập đoàn sản xuất: từ việc phụ thuộc ERP, đã trở thành người đặt nền móng chuẩn dữ liệu tài chính.
- CFO trong ngân hàng số: từ vai trò giám sát, đã chủ động cùng CIO/CTO kiến tạo hệ thống dữ liệu tài chính an toàn, hợp pháp.
Những minh họa này khẳng định rằng CFO không chỉ “làm số” hay “học số” mà phải trở thành người dẫn dắt số hóa toàn diện.
Học số – CFO trở thành người đọc vị dữ liệu
Nếu như CFO truyền thống chủ yếu “nhìn lại quá khứ” thông qua các báo cáo tài chính định kỳ, thì CFO thời số cần tiến thêm một bước – biết “đọc vị dữ liệu” để dự báo tương lai. Khái niệm “Học số” ở đây không chỉ gói gọn trong việc tiếp thu kỹ năng mới, mà còn là một tư duy mới, nơi CFO coi dữ liệu là tài sản chiến lược và công cụ để kiến tạo giá trị kinh doanh.
Năng lực cần thiết của “Học số”
Để trở thành một CFO biết “học số”, ba nhóm năng lực sau là bắt buộc:
Thành thạo công cụ phân tích (BI – Business Intelligence)
- CFO cần nắm vững các công cụ BI hiện đại như Power BI, Tableau, QlikView… nhằm trực quan hóa dữ liệu và phát hiện bất thường.
- Việc chuyển đổi từ bảng tính Excel sang dashboard thời gian thực là một bước ngoặt trong năng lực phân tích.
Hiểu cách vận hành Big Data và AI trong phân tích dự báo
- Không nhất thiết CFO phải là lập trình viên, nhưng cần hiểu cơ bản về cách Big Data được xử lý, cách AI học từ dữ liệu, và cách các mô hình dự báo hoạt động.
- Kiến thức này giúp CFO biết cách đặt câu hỏi đúng, lựa chọn công cụ phù hợp và đánh giá độ tin cậy của kết quả.
Kỹ năng storytelling bằng dữ liệu (Data Storytelling)
- Dữ liệu tự thân không tạo ra giá trị nếu không được diễn giải. CFO cần học cách kể câu chuyện từ dữ liệu để thuyết phục CEO, hội đồng quản trị và cổ đông.
- Storytelling bằng dữ liệu bao gồm: trực quan hóa (biểu đồ, dashboard), ngôn ngữ dễ hiểu, và khả năng kết nối dữ liệu với chiến lược doanh nghiệp.
Lợi ích của “Học số”
Việc “học số” không chỉ trang bị thêm kỹ năng, mà còn tạo ra đột phá trong vai trò CFO:
- Ra quyết định kịp thời, chính xác
CFO không còn phải chờ báo cáo cuối tháng hay cuối quý, mà có thể theo dõi biến động chi phí, doanh thu, dòng tiền theo thời gian thực để điều chỉnh chiến lược.
- Giảm thiểu rủi ro từ sự chậm trễ
Nhiều rủi ro tài chính xuất phát từ việc phát hiện vấn đề quá muộn. Học số giúp CFO nhận diện rủi ro ngay từ giai đoạn đầu, nhờ đó giảm thiểu thiệt hại.
- Chuyển từ vai trò “phản ứng” sang “dẫn dắt”
Trước đây, CFO thường bị coi là người “nói không” để kiềm chế chi tiêu. Ngày nay, với dữ liệu trong tay, CFO có thể chủ động đề xuất giải pháp, dẫn dắt các sáng kiến kinh doanh mới dựa trên dự báo chính xác.
Case study Logistics – Khi CFO học số để tối ưu chi phí
Một công ty logistics tại Đông Nam Á từng gặp tình trạng lãng phí lớn trong quản lý tồn kho: báo cáo tài chính chỉ có vào cuối quý, khiến ban điều hành luôn ra quyết định chậm trễ.
Khi CFO của công ty này quyết định làm chủ BI Dashboard và tích hợp hệ thống AI dự báo nhu cầu vận chuyển, tình hình đã thay đổi đáng kể:
- Theo dõi chi phí và dòng tiền theo thời gian thực, không còn độ trễ ba tháng như trước.
- AI dự báo nhu cầu mùa cao điểm với độ chính xác 80–85%, giúp công ty chuẩn bị phương tiện và nhân lực trước.
- Giảm 25% chi phí tồn kho, tương đương hàng chục tỷ đồng mỗi năm.
- Lợi nhuận tăng đáng kể, do chi phí vận hành được tối ưu và mức độ hài lòng khách hàng tăng lên nhờ giao hàng đúng hẹn.
Trường hợp này minh chứng rằng chỉ cần CFO “học số” đúng cách, họ có thể chuyển dữ liệu thành lợi nhuận và nâng tầm vai trò trong doanh nghiệp.
Làm số – CFO trở thành kiến trúc sư tài chính số
Nếu “học số” giúp CFO trở thành người đọc vị dữ liệu, thì “làm số” lại đưa CFO vào vai trò kiến trúc sư tài chính số – người trực tiếp tham gia vào quá trình thiết kế, triển khai và giám sát hệ thống công nghệ tài chính trong doanh nghiệp.
Điều này đánh dấu một sự thay đổi căn bản: từ chỗ chỉ sử dụng dữ liệu có sẵn, CFO nay trở thành nhân tố quyết định dữ liệu sẽ được tạo ra, chuẩn hóa và vận hành như thế nào trong toàn bộ hệ thống doanh nghiệp.
Vai trò của CFO trong “Làm số”
Xây dựng chuẩn dữ liệu thống nhất
- Trong doanh nghiệp, dữ liệu thường bị phân mảnh giữa các bộ phận: kế toán, bán hàng, vận hành, chuỗi cung ứng.
- CFO, với vai trò “người giữ chuẩn”, cần thiết lập một chuẩn dữ liệu tài chính để đảm bảo sự đồng bộ.
- Việc thống nhất này không chỉ giúp giảm sai sót, mà còn tạo nền tảng cho ERP, AI, BI hoạt động hiệu quả.
Giám sát sự khớp nối dữ liệu kế toán – công nghệ
- Hệ thống số chỉ có giá trị khi dữ liệu kế toán (financial data) khớp với dữ liệu vận hành (operational data).
- CFO phải ngồi cùng CIO và CTO từ khâu thiết kế dòng dữ liệu, đảm bảo rằng mọi báo cáo quản trị – tài chính đều phản ánh đúng thực trạng.
Đảm bảo hệ thống tài chính số tuân thủ quy định pháp luật
- Các hệ thống công nghệ tài chính (FinTech, ERP, ngân hàng số) chịu sự quản lý chặt chẽ của pháp luật.
- CFO đóng vai trò “người bảo hộ” để chắc chắn rằng hệ thống vừa hiện đại, vừa tuân thủ chuẩn mực kế toán, luật thuế, luật an ninh mạng và các quy định quản lý ngành.
Bài học về chuẩn hóa dữ liệu
Một tập đoàn sản xuất đầu tư hàng trăm tỷ đồng vào hệ thống ERP. Tuy nhiên, báo cáo chi phí giữa các nhà máy lại chênh lệch tới 15% do mỗi nơi sử dụng một cách phân loại chi phí khác nhau.
Ban lãnh đạo rơi vào tình thế khó xử: “Lỗi ở công nghệ hay ở con người?”.
Chính CFO đã đứng ra làm rõ vấn đề. Ông đặt câu hỏi cốt lõi: “Chúng ta đã có chuẩn dữ liệu tài chính thống nhất chưa?”. Sau khi tiến hành chuẩn hóa:
- Hệ thống ERP mới chạy mượt mà, không còn tình trạng “mỗi nơi một báo cáo”.
- Các dự báo tài chính trở nên chính xác, giúp công ty đưa ra quyết định kịp thời.
- Tập đoàn tiết kiệm hàng trăm tỷ đồng nhờ loại bỏ lãng phí trong dự báo sai lệch.
Trường hợp này cho thấy CFO không chỉ là người dùng dữ liệu, mà còn là kiến trúc sư xây dựng ngôn ngữ chung cho toàn doanh nghiệp.
Học số hay Làm số? – Sự kết hợp hài hòa
Trong các cuộc thảo luận tại sự kiện Blackout Box #04, câu hỏi trung tâm được đặt ra: “CFO thời số nên thiên về học số hay làm số?”.
Thoạt nghe, đây dường như là hai lựa chọn khác biệt. Tuy nhiên, trên thực tế, CFO không thể chỉ học số hoặc chỉ làm số. Sự thành công của CFO trong kỷ nguyên số phụ thuộc vào khả năng kết hợp nhuần nhuyễn cả hai yếu tố.
Học để làm – Kiến thức trở thành hành động
“Học số” chính là nền tảng. CFO cần học để:
- Hiểu bản chất dữ liệu và công nghệ.
- Thành thạo công cụ phân tích (BI, AI, ERP).
- Nắm được cách dữ liệu vận hành trong doanh nghiệp.
Khi đã “học”, CFO mới có thể chuyển kiến thức thành hành động cụ thể: xây dựng dashboard, phân tích báo cáo theo thời gian thực, hoặc đưa ra khuyến nghị chiến lược dựa trên dữ liệu.
Nếu chỉ học mà không làm, kiến thức sẽ bị “đóng khung” trong lý thuyết, không mang lại giá trị thực tiễn cho doanh nghiệp.
Làm để học – Trải nghiệm trở thành tri thức
Ngược lại, “làm số” không chỉ là triển khai công nghệ, mà còn là quá trình học hỏi liên tục thông qua hành động. Khi CFO tham gia trực tiếp vào các dự án số hóa, họ sẽ:
- Hiểu rõ hơn sự phức tạp của luồng dữ liệu trong doanh nghiệp.
- Nhận diện khoảng trống giữa lý thuyết và thực tiễn.
- Tích lũy kỹ năng lãnh đạo đa chức năng, khi phải phối hợp chặt chẽ với CIO, CTO và các phòng ban khác.
👉 Nếu chỉ làm mà không học, CFO có thể rơi vào tình trạng “làm theo công nghệ”, thiếu khả năng phân tích chiến lược và định hướng dài hạn.
Sự kết hợp – Con đường trở thành lãnh đạo chiến lược số
Điểm mấu chốt: CFO cần vừa học vừa làm. Hai yếu tố này tạo thành một vòng tròn khép kín:
- Học để làm: Trang bị kiến thức dữ liệu – công nghệ → áp dụng vào thực tiễn.
- Làm để học: Thông qua trải nghiệm triển khai → tích lũy tri thức mới, quay lại nâng cấp năng lực học.
Mối quan hệ này có thể được minh họa bằng một mô hình vòng xoáy phát triển (Learning–Doing Spiral):
- Giai đoạn 1 – Học: CFO tiếp nhận kiến thức về dữ liệu, công nghệ, phân tích số.
- Giai đoạn 2 – Làm: CFO áp dụng vào dự án cụ thể (ERP, BI, ngân hàng số, TMĐT).
- Giai đoạn 3 – Phản tư: Từ kết quả thực tế, CFO rút ra bài học, phát hiện thiếu sót.
- Giai đoạn 4 – Nâng cấp học: CFO tiếp tục bổ sung kiến thức mới, chuẩn bị cho dự án tiếp theo.
Qua nhiều vòng lặp, CFO không ngừng tiến hóa từ một người quản lý tài chính thuần túy thành nhà lãnh đạo chiến lược số.
Thông điệp từ Blackout Box #04
Kết luận được thống nhất tại sự kiện:
“CFO của thời đại số không chỉ học số hay làm số, mà phải học để làm và làm để học. Đây là hành trình liên tục, giúp CFO trở thành người dẫn dắt số hóa, đưa doanh nghiệp vượt qua thách thức và nắm bắt cơ hội.”
Kết luận và Tầm nhìn tương lai
Chuyển đổi số đã và đang làm thay đổi cách doanh nghiệp vận hành, cách thị trường vận động và cải cách xã hội tiêu thụ sản phẩm, dịch vụ. Trong bối cảnh ấy, vai trò của CFO cũng trải qua một cuộc “tái định nghĩa” toàn diện.
Nếu như CFO truyền thống được nhìn nhận như “người gác cổng tài chính” – đảm bảo sự an toàn và tính tuân thủ – thì CFO thời đại số chính là “nhà lãnh đạo chiến lược số”. Họ không chỉ đọc vị dữ liệu, mà còn tham gia trực tiếp vào việc kiến tạo hệ thống số, đảm bảo tính minh bạch, đồng bộ và hiệu quả.
Điểm đặc biệt được rút ra từ sự kiện Blackout Box #04 chính là thông điệp:
“CFO của tương lai không chỉ học để làm, mà còn làm để học. Chuyển đổi số không phải đích đến, mà là hành trình dài, nơi CFO đóng vai trò then chốt trong việc dẫn dắt doanh nghiệp vượt qua thách thức và nắm bắt cơ hội.”
CFO – từ quản lý đến lãnh đạo
- Quản lý (Manager): CFO của quá khứ tập trung vào báo cáo, kiểm soát và bảo vệ dòng tiền.
- Lãnh đạo (Leader): CFO của tương lai định hướng chiến lược, đưa ra quyết định dựa trên dữ liệu, và đồng hành cùng CEO, CIO, CTO trong xây dựng hệ sinh thái số.
Tầm nhìn dài hạn
Trong thập kỷ tới, CFO sẽ là một trong những chức danh quan trọng nhất để đảm bảo doanh nghiệp Việt Nam có thể hòa nhập với chuẩn mực toàn cầu. Khi kinh tế số phát triển, yêu cầu về tính minh bạch, khả năng dự báo và tốc độ thích ứng sẽ ngày càng khắt khe. CFO là người có đủ vị trí và năng lực để dẫn dắt doanh nghiệp đối diện với những đòi hỏi ấy.
Hành trình liên tục
Quan trọng hơn cả, chuyển đổi số không có điểm kết thúc. Mỗi công nghệ mới ra đời sẽ đặt ra thách thức mới, đòi hỏi CFO tiếp tục học hỏi, tiếp tục làm, và tiếp tục lãnh đạo. Đây là một hành trình dài, đòi hỏi sự kiên trì, đổi mới và tầm nhìn xa.
