Số phận các căn cứ quân sự của Nga ở Syria sẽ ra sao?

Syria từ lâu đã giữ vai trò trọng yếu trong chiến lược của Nga nhằm khẳng định sức mạnh tại khu vực Trung Đông, được thể hiện qua việc Moscow ký kết hợp đồng thuê các căn cứ quân sự tại quốc gia này với thời hạn 49 năm. Tuy nhiên, khi Tổng thống Bashar al-Assad, đồng minh chiến lược của Nga, bị lật đổ, nguy cơ Moscow mất đi chỗ đứng quân sự tại Syria ngày càng trở nên rõ ràng.

"Nga đang nỗ lực tối đa để duy trì sự hiện diện tại Syria, đồng thời chuẩn bị cho khả năng kết thúc chiến lược quân sự tại đây", Ben Dubow, chuyên gia cấp cao không thường trú thuộc Chương trình Duy trì Dân chủ tại Trung tâm Phân tích Chính sách Châu Âu (CEPA), nhận định.

Theo ông Dubow, Nga không chỉ củng cố sự hiện diện hải quân ở ngoài khơi Syria mà còn cung cấp vũ khí cho các nhóm Alawite địa phương – theo kênh Telegram chính thức của nhóm Hay’at Tahrir al-Sham. "Việc Nga tiếp cận các lực lượng đối lập tại Syria không chỉ cho thấy sự thừa nhận về những thay đổi trong cán cân quyền lực tại đây", ông nói thêm.

Dưới đây là ba kịch bản có thể xảy ra đối với Nga trong bối cảnh các lựa chọn chiến lược đang dần thu hẹp.

Giảm quy mô hiện diện

Ngay sau khi Tổng thống Assad rời Syria và đến Nga, một thỏa thuận đã được ký kết với chính quyền lâm thời do phong trào Hồi giáo Hay’at Tahrir al-Sham (HTS) lãnh đạo, đảm bảo an ninh cho các căn cứ quân sự của Nga. Hiện tại, các lực lượng đối lập vũ trang không có kế hoạch tấn công các căn cứ này, tuy nhiên, vẫn chưa rõ liệu chính quyền tương lai của Damascus có chấp nhận sự hiện diện quân sự lâu dài của Nga hay không.

Một số tàu chiến của Nga hiện đang neo đậu ngoài căn cứ hải quân Tartus như một biện pháp phòng ngừa, và Nga cũng đã triển khai các hoạt động rút bớt trang thiết bị quân sự từ các khu vực xa xôi về các vùng ven biển.

"Có rất nhiều trang thiết bị quân sự đã được rút về khu vực duyên hải", Anton Mardasov, học giả thuộc chương trình Syria của Viện Trung Đông, chia sẻ với Business Insider.

Bên cạnh căn cứ hải quân Tartus, Nga còn duy trì căn cứ không quân Hmeimim tại Latakia, nơi đóng vai trò quan trọng trong các chiến dịch không kích của Nga tại Syria kể từ khi Moscow can thiệp vào cuộc nội chiến vào năm 2015.

"Hiện chưa phải lúc để hoàn toàn rút quân khỏi các căn cứ này", Mardasov nhận định. "Tuy nhiên, một chính quyền mới tại Syria, có thể sẽ được bổ nhiệm sau tháng 3/2025, sẽ cần ban hành một sắc lệnh để hủy bỏ hoặc hợp thức hóa các hiệp ước mà Damascus từng ký kết với Moscow".

Việc duy trì một lực lượng quân sự tối thiểu tại Syria sẽ khiến Nga "mất khả năng đối phó với NATO ở sườn phía Nam", ông Mardasov cho biết thêm.

Tái đàm phán thỏa thuận

Vào năm 2017, Nga đã ký thỏa thuận thuê các căn cứ quân sự tại Syria trong 49 năm với chính quyền Assad, nhằm củng cố sự hiện diện lâu dài tại quốc gia Trung Đông này.

"Tôi không thể khẳng định liệu các thỏa thuận năm 2017 còn hiệu lực hay không, nhưng hiện tại chỉ có Nga đủ khả năng thực thi chúng, và không có dấu hiệu nào cho thấy Moscow mong muốn hoặc đủ năng lực để làm điều đó", ông Dubow nhận định. "Nếu chính quyền mới tại Damascus yêu cầu Nga rời đi, Moscow sẽ gặp khó khăn trong việc duy trì sự hiện diện mà không chịu áp lực lớn".

Hiện tại, hy vọng lớn nhất của Nga có thể là kéo dài thời gian hiện diện tại Syria cho đến khi có thể đạt được các thỏa thuận mới với lãnh đạo mới của quốc gia này. Tuy nhiên, các chuyên gia nhận định rằng, Moscow sẽ cần phải đưa ra các đề xuất hấp dẫn, như cung cấp nhiên liệu giá rẻ hoặc các gói hỗ trợ kinh tế lớn, để thuyết phục phe đối lập, vốn đã chịu nhiều tổn thất từ các chiến dịch không kích và lính đánh thuê của Nga.

"Trong dài hạn, khả năng Nga duy trì các căn cứ quân sự này là rất thấp, do sự thù địch từ chính quyền mới sau nhiều năm Moscow ủng hộ chế độ Assad", Matthew Orr, nhà phân tích tại công ty báo cáo rủi ro RANE, nhận định.

Chính quyền lâm thời Syria có thể tận dụng sự hiện diện quân sự của Nga trong ngắn hạn như một yếu tố đối trọng với sự hiện diện của quân đội Mỹ ở miền Đông, đồng thời sử dụng Nga làm công cụ trong các cuộc đàm phán với các cường quốc khác.

Rút quân hoàn toàn

Nếu không đạt được thỏa thuận với chính quyền mới tại Damascus, Nga sẽ phải đối mặt với hai lựa chọn khó khăn: duy trì các căn cứ quân sự trong tình trạng đối đầu căng thẳng với lực lượng do HTS lãnh đạo hoặc tổ chức rút quân toàn diện khỏi Syria.

Việc mất các căn cứ chiến lược như Tartus và Hmeimim sẽ gây tổn hại nghiêm trọng đến năng lực triển khai sức mạnh của Nga tại khu vực Trung Đông và Địa Trung Hải. Tartus hiện là căn cứ hải quân duy nhất của Moscow tại khu vực này, đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ các chiến dịch quân sự của Nga tại châu Phi, Trung Đông và các hoạt động hải quân trên toàn cầu.

Anton Mardasov, chuyên gia thuộc chương trình Syria của Viện Trung Đông, nhận định: “Việc giảm đáng kể sự hiện diện quân sự tại Syria sẽ làm suy yếu nghiêm trọng khả năng duy trì ảnh hưởng của Nga trong khu vực. Các căn cứ này là điểm tựa hậu cần quan trọng cho mọi chiến dịch của Moscow”.

Tartus, vốn được Nga sử dụng từ thời Liên Xô vào những năm 1970, đã được Moscow mở rộng trong thập niên 2010 để nâng cao năng lực tác chiến. Việc mất căn cứ này sẽ là tổn thất khó có thể bù đắp đối với Nga, đặc biệt khi các lựa chọn thay thế, chẳng hạn như cảng Tobruk tại Libya, không đáp ứng được yêu cầu chiến lược.

Matthew Orr, nhà phân tích tại công ty báo cáo rủi ro RANE, cho rằng Nga khó có khả năng tổ chức rút quân nhanh chóng khỏi Syria. “Moscow có thể đang chuẩn bị cho một cuộc rút lui có trật tự nếu những nỗ lực tái đàm phán về các căn cứ quân sự thất bại trong vài tháng tới”, ông nhận định.