Như thông lệ, trong số các nước ASEAN bị Bắc Kinh chèn ép tại Biển Đông, Philippines tỏ rõ vai trò xung kích của mình khi công khai khẳng định là sẽ nêu bật các hành vi lấn lướt của Trung Quốc tại cuộc họp.
Tại California, lãnh đạo ASEAN đi đầu trong việc phản đối các hành động bị đánh giá là gây bất ổn định của Trung Quốc tại Biển Đông vẫn là tổng thống Philippines Benigno Aquino. Các nguồn tin chính thức từ phủ tổng thống và bộ Ngoại giao Philippines đều xác nhận khả năng ông Aquino đề cập đến vấn đề tranh chấp Biển Đông khi đến Mỹ tham gia hội nghị.
Trả lời trang thông tin Philippines Rappler.com, ông Herminio Coloma Jr, nhân vật phụ trách truyền thông báo chí tại phủ tổng thống Philippines đã nhấn mạnh đến ba vấn đề liên quan đến Biển Đông mà ông Aquino có thể nêu rõ: «Tổng thống Aquino luôn luôn thể hiện lập trường của Philippines trên tầm quan trọng của việc đảm bảo tự do hàng hải và hàng không, cũng như việc tuân thủ Công ước Liên Hiệp quốc về Luật Biển UNCLOS và luật pháp quốc tế. Ông cũng là một người đi đầu trong việc thúc đẩy một Bộ Quy tắc Ứng xử trên Biển Đông mang tính chất ràng buộc về mặt pháp lý».
Giới quan sát cho rằng rất có thể ông Aquino sẽ nhắc lại lời kêu gọi từng được ông đưa ra tại hội nghị thượng đỉnh ASEAN lần thứ 27 ở Kuala Lumpur vào tháng 11/2015, theo đó ASEAN phải đoàn kết chống lại hành vi xâm lược của Trung Quốc ở Biển Đông.
Đối với ngoại trưởng Philippines Albert Del Rosario, thái độ hiếu chiến, bắt nạt nước nhỏ tại Biển Đông của Trung Quốc sẽ được Manila nêu lên tại hội nghị Sunnylands. Hôm 10/2/ vừa qua, ngoại trưởng Philippines tiết lộ rằng 4 nước ASEAN có tranh chấp với Bắc Kinh tại Biển Đông sẽ có một cuộc họp «bên lề» hội nghị thượng đỉnh với Mỹ để mổ xẻ các hành động hung hăng của Trung Quốc.
Trả lời các phóng viên, ông Del Rosario giải thích: «Tôi cho rằng trên vấn đề Biển Đông, chúng tôi rõ ràng đều mong muốn luật pháp được thực thi, muốn thảo luận về vấn đề tự do hàng hải. Chúng tôi muốn xem xét việc Trung Quốc xây dựng đảo nhân tạo».
Theo ngoại trưởng Philippines, vấn đề Trung Quốc bị tình nghi có kế hoạch thiết lập một vùng nhận dạng phòng không trên khu vực tranh chấp để áp đặt yêu sách chủ quyền cũng sẽ được thảo luận.
Ngoài việc nêu bật các hành vi quá đáng của Trung Quốc tại hội nghị Mỹ-ASEAN, Philippines cũng sẽ nhân cơ hội này vận động dư luận. Ngày 16/2 chẳng hạn, tổng thống Aquino sẽ đến Los Angeles nói chuyện tại một diễn dàn rất uy tín là Hội Đồng các Vấn đề Thế giới LAWAC.
Theo trang web của LAWAC, trong số các nội dung sẽ được ông Aquino nêu lên, có «tình hình căng thẳng ngày càng tăng giữa Philippines và Trung Quốc về vấn đề chủ quyền ở Biển Đông» cũng như các vấn đề liên quan tới hiệp ước quốc phòng mới giữa Mỹ và Philippines, hay an ninh khu vực Đông Á.
Có thể nói là tại hội nghị thượng đỉnh Mỹ-ASEAN lần này, cũng như tại mọi sự kiện khu vực hay quốc tế khác trước đây, dù là một nước yếu, nhưng Philippines vẫn mẫu mực trong vai trò đầu tàu xung kích chống lại tham vọng bành trướng của Trung Quốc tại Biển Đông.
