Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell và Shimon Sakaguchi sẽ cùng chia sẻ giải thưởng “vì những phát hiện nền tảng liên quan đến khả năng dung nạp miễn dịch ngoại vi”, theo thông báo của Ủy ban Nobel công bố hôm thứ Hai tại Stockholm, Thụy Điển.
Ba nhà khoa học đã xác định được “tế bào T điều hòa” (regulatory T cells) — hoạt động như những “vệ sĩ” của hệ miễn dịch, có nhiệm vụ ngăn chặn các tế bào miễn dịch tấn công chính cơ thể, nguyên nhân gây ra các bệnh tự miễn.
“Những phát hiện này mang tính quyết định trong việc giúp chúng ta hiểu rõ cách hệ miễn dịch hoạt động và vì sao không phải ai trong chúng ta cũng mắc các bệnh tự miễn nghiêm trọng”, ông Olle Kämpe, Chủ tịch Ủy ban Nobel, phát biểu hôm 6/10.
Theo Ủy ban, khám phá này đã mở đường cho việc phát triển các phương pháp điều trị y học mới, với hy vọng có thể chữa khỏi bệnh tự miễn, đồng thời tăng hiệu quả điều trị ung thư và giảm biến chứng sau ghép tế bào gốc hoặc ghép tạng.
Các bệnh tự miễn như lupus, viêm khớp dạng thấp hay đa xơ cứng là nhóm bệnh có thể ảnh hưởng đến mọi lứa tuổi, gây hậu quả nặng nề, thậm chí tử vong. “Tế bào T điều hòa đóng vai trò sống còn trong việc ngăn chặn hoặc làm giảm tác động của chúng”, nhà nghiên cứu Daniel Kastner thuộc Viện Y tế Quốc gia Mỹ (NIH) nhận định.
Hệ miễn dịch và những kẻ xâm nhập
Hệ miễn dịch – được Ủy ban Nobel ví như “kiệt tác tiến hóa” – bảo vệ cơ thể bằng cách phân biệt tế bào lạ (mầm bệnh) với tế bào của chính mình, rồi tấn công các vi sinh vật xâm nhập. Tuy nhiên, các tác nhân gây bệnh cũng tiến hóa để “ngụy trang”, mô phỏng các tế bào người nhằm đánh lừa hệ miễn dịch.
Khi sự ngụy trang này thành công, việc “bắn nhầm phe mình” có thể xảy ra – hệ miễn dịch tấn công chính các tế bào khỏe mạnh, không nhận ra đâu là kẻ xâm nhập, đâu là đồng minh.
Năm 1995, nhà miễn dịch học người Nhật Shimon Sakaguchi, hiện công tác tại Đại học Osaka, đã có phát hiện đột phá giúp giải thích tại sao hệ miễn dịch không tấn công cơ thể thường xuyên hơn.
Khi nghiên cứu chuột và vai trò của tuyến ức – nơi tế bào T trưởng thành – ông Sakaguchi nhận thấy hệ miễn dịch phải có một “lực lượng an ninh” khác để ngăn cơ thể tự tấn công chính mình. Từ đó, ông đã xác định một lớp tế bào mới gọi là “tế bào T điều hòa” (regulatory T cells).
Hai nhà khoa học Mỹ Mary E. Brunkow và Fred Ramsdell sau đó đã mở rộng khám phá này vào đầu những năm 2000. Họ tìm hiểu lý do vì sao một số chủng chuột đặc biệt dễ mắc bệnh tự miễn. Khi ấy, giải mã bộ gen chuột là công việc cực kỳ gian nan – “giống như mò kim đáy bể”, theo lời Ủy ban Nobel.
Sau nhiều năm nghiên cứu, Brunkow và Ramsdell phát hiện một đột biến trong gen có tên Foxp3 khiến các tế bào T điều hòa không thể hoạt động đúng cách. Họ cũng chỉ ra rằng đột biến tương tự ở người gây ra hội chứng IPEX, một bệnh tự miễn cực kỳ nghiêm trọng.
Năm 2003, ông Sakaguchi tiếp tục chứng minh gen Foxp3 chính là “chìa khóa” điều khiển sự phát triển của tế bào T điều hòa, liên kết phát hiện của ông trong thập niên 1990 với kết quả của các đồng nghiệp Mỹ.
“Những hiểu biết sống còn”
Ông Thomas Perlmann, Thư ký Ủy ban Nobel về Y học, cho biết ông đã nói chuyện với ông Sakaguchi trước khi công bố giải thưởng và “ông ấy tỏ ra vô cùng xúc động và biết ơn”. Do chênh lệch múi giờ, ông Perlmann vẫn chưa liên lạc được với hai nhà khoa học Mỹ.
Hiện bà Brunkow là quản lý chương trình tại Viện Sinh học Hệ thống ở Seattle, còn ông Ramsdell là đồng sáng lập công ty công nghệ sinh học Sonoma Biotherapeutics tại San Francisco.
Giáo sư Annette Dolphin, Chủ tịch Hiệp hội Sinh lý học Vương quốc Anh, nhận xét rằng ba nhà khoa học đã mang đến “những hiểu biết sống còn về cách hệ miễn dịch được điều hòa”, mở ra “những hướng đi mới trong điều trị bệnh tự miễn, cải thiện kết quả cấy ghép, và phát triển liệu pháp ung thư trong tương lai”.
“Đây là ví dụ điển hình cho thấy nghiên cứu sinh lý học cơ bản có thể tạo ra ảnh hưởng sâu rộng đến sức khỏe con người”, bà nói.
Năm ngoái, giải Nobel Y học được trao cho hai nhà khoa học Mỹ Victor Ambros và Gary Ruvkun nhờ phát hiện microRNA – phân tử kiểm soát hoạt động của tế bào.
Trước đó, năm 2023, giải thưởng thuộc về Katalin Karikó và Drew Weissman với công trình về vaccine mRNA, bước ngoặt trong cuộc chiến chống đại dịch Covid-19.
Giải Nobel Y học 2025 đi kèm khoản tiền thưởng 11 triệu krona Thụy Điển (tương đương 1 triệu USD).
Dân số giảm 3 năm liên tiếp, Trung Quốc tung 300.000 "công nhân thép" thay thế con người
Trung Quốc tuyên bố đột phá “nguồn năng lượng vô hạn” đủ cho 1,4 tỷ người dùng trong 20.000 năm
Hoạt động của F-35 gần Venezuela có thể cung cấp thông tin tình báo điện tử quan trọng về S-300
Theo AFP, CNN
