Hàn Quốc đang đối mặt với một “cơn bão” nhân khẩu học khó lường. Quốc gia từng được tôn vinh là một trong “Bốn con hổ châu Á” nhờ cú bứt phá thần tốc từ sau chiến tranh nay đứng trước nguy cơ rơi xuống “vực thẳm dân số” – mối đe dọa có thể kìm hãm đà tăng trưởng trong vòng hai thập niên tới, theo cảnh báo từ nhiều nghiên cứu.
Ngân hàng Trung ương Hàn Quốc trong báo cáo năm 2024 dự đoán rằng tỷ lệ sinh thấp chạm đáy sẽ là một trong những nguyên nhân chính khiến nền kinh tế rơi vào giai đoạn suy thoái kéo dài từ những năm 2040.
Trong khi đó, một nghiên cứu của Viện Phát triển Hàn Quốc (KDI) công bố tháng 5 cũng nhận định, những biến động nhân khẩu học sẽ tiếp tục kéo lùi tốc độ tăng trưởng tiềm năng, có thể giảm xuống gần bằng 0 vào giai đoạn 2040. Theo kịch bản trung lập, kinh tế Hàn Quốc có thể bắt đầu suy giảm từ năm 2047; còn trong kịch bản xấu hơn, thời điểm đó có thể đến sớm ngay từ năm 2041.
Tỷ lệ sinh tại Hàn Quốc hiện ở mức 0,748 (năm 2024), nhỉnh hơn đôi chút so với mức thấp kỷ lục 0,721 của năm 2023. Con số này vẫn cách rất xa mức trung bình 1,43 của các nước thuộc Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) trong cùng kỳ. Đáng lưu ý, ngưỡng sinh thay thế để duy trì quy mô dân số ổn định là 2,1.
Tỷ lệ sinh ở mức 0,72 đồng nghĩa với việc cứ 100 người Hàn Quốc thì chỉ có khoảng 36 trẻ em được sinh ra, khiến lực lượng lao động dần thu hẹp qua từng thế hệ. Hệ quả tất yếu, theo các chuyên gia, là năng suất bị bào mòn và tăng trưởng suy yếu.
“Kỳ tích sông Hán” có thể phai nhạt?
Nếu những tiến bộ công nghệ không đủ để bù đắp sự suy giảm nhân khẩu, Hàn Quốc sẽ chứng kiến tình trạng “tăng trưởng chậm kéo dài”, bà Lee In-sil, Giám đốc Viện Dân số Bán đảo Hàn Quốc vì Tương lai, nhận định với CNBC.
Trên thực tế, Seoul đã nhiều năm nỗ lực xoay chuyển tình hình. Chính phủ liên tục triển khai các gói hỗ trợ nhằm khuyến khích các cặp vợ chồng sinh con, từ khoản thưởng khi có em bé đến trợ cấp tiền mặt. Theo một nghiên cứu đăng trên tờ Journal of Medical Ethics năm 2024, chỉ riêng trong 16 năm qua, Hàn Quốc đã chi hơn 270 tỷ USD cho các chính sách khuyến khích sinh đẻ.
Năm 2023, Seoul thậm chí từng đưa ra một đề xuất gây nhiều chú ý: miễn nghĩa vụ quân sự bắt buộc cho nam giới nếu họ có từ 3 con trở lên trước tuổi 30.
Thế nhưng, bất chấp mọi nỗ lực, tình trạng tỷ lệ sinh thấp vẫn hầu như không cải thiện ở quốc gia từng được ca ngợi với “Kỳ tích sông Hán” – biểu tượng cho sự vươn dậy ngoạn mục sau chiến tranh.
“Tôi không tin rằng bất kỳ chính sách dân số nào có thể thực sự nâng tỷ lệ sinh của Hàn Quốc lên mức đáng kể”, ông Nicholas Eberstadt, nhà kinh tế chính trị thuộc Viện Doanh nghiệp Mỹ (AEI), nhận định với CNBC.
Ngay cả khi tổng tỷ suất sinh (TFR) của Hàn Quốc có tăng nhẹ trong năm 2024, “cũng không có lý do gì để mở tiệc ăn mừng”, ông Eberstadt nói. Lý do là con số này vẫn quá xa so với ngưỡng 2,1. Ông nhấn mạnh thêm, ngay cả mức sinh mong muốn của người dân Hàn Quốc hiện cũng thấp hơn 2,1, điều đó đồng nghĩa rằng dù TFR có nhích lên, viễn cảnh đạt ngưỡng thay thế dân số vẫn khó thành hiện thực.
Tác động đến hệ thống hưu trí
Lực lượng lao động ngày càng thu hẹp cũng đang tạo áp lực lên hệ thống hưu trí. Tháng 3 vừa qua, Hàn Quốc đã thông qua cuộc cải cách quỹ hưu trí đầu tiên sau 18 năm, qua đó lùi thời điểm Quỹ Hưu trí Quốc gia cạn kiệt thêm 15 năm, sang năm 2071.
Trong bốn hệ thống hưu trí lớn của Hàn Quốc – gồm hưu trí quân đội, hưu trí dành cho nhân viên trường tư, hưu trí công chức và Quỹ Hưu trí Quốc gia – thì quỹ hưu trí quân đội và hưu trí công chức đã chính thức rơi vào tình trạng thâm hụt, theo bà Lee.
Theo cải cách hiện nay, cấu trúc quỹ sẽ buộc các thế hệ trẻ phải đóng mức phí cao hơn nhưng lại nhận mức lương hưu thấp hơn, một cơ chế chắc chắn sẽ vấp phải chỉ trích vì đẩy gánh nặng sang cho các thế hệ tương lai, bà nhấn mạnh.
Không chỉ dừng lại ở vấn đề an sinh, nguồn lực lượng tòng quân thu hẹp cũng kéo theo những hệ lụy về quốc phòng. Quân số thường trực của Hàn Quốc đã giảm 20%, xuống còn khoảng 450.000 binh sĩ, so với 690.000 vào năm 2019.
Cần nhấn mạnh rằng Hàn Quốc về mặt pháp lý vẫn đang trong tình trạng chiến tranh với Triều Tiên, do cuộc Chiến tranh Triều Tiên năm 1953 kết thúc bằng một thỏa thuận đình chiến chứ không phải hiệp ước hòa bình. Trong khi đó, Bình Nhưỡng đang duy trì một trong những lực lượng quân thường trực lớn nhất thế giới, với khoảng 1,23 triệu binh sĩ.
Cơ sở cho sự lạc quan
Dù bức tranh dân số và kinh tế có vẻ u ám, một số chuyên gia cảnh báo rằng không nên rơi vào tâm thế tuyệt vọng quá sớm.
Bà Lee, từng là Tổng cục trưởng Cơ quan Thống kê Quốc gia, cho rằng các nền kinh tế luôn có khả năng tìm ra cách thích ứng. “Khi đối diện suy thoái, nền kinh tế thường phản ứng bằng nhiều nỗ lực nhằm nâng cao năng suất, từ đổi mới công nghệ, điều chỉnh chính sách nhập cư cho tới các biện pháp khác nhằm ngăn chặn đà sụt giảm”, bà nhận định.
Ông Nicholas Eberstadt cũng đồng tình rằng Hàn Quốc có thể duy trì, thậm chí gia tăng, mức thịnh vượng, bất chấp tình trạng dân số già hóa và suy giảm. Ông dẫn lại bối cảnh những năm 1970, khi lo ngại về khan hiếm tài nguyên lan rộng trong lúc dân số toàn cầu tăng vọt, làm dấy lên hoài nghi về khả năng nuôi sống nhân loại.
Năm 1968, cuốn sách “Quả bom dân số” của giáo sư Paul Ehrlich (Đại học Stanford) và cộng sự Anne Ehrlich từng dự báo rằng nhân loại sẽ phải đối diện nạn đói toàn cầu cùng tỷ lệ tử vong leo thang do bùng nổ dân số.
Nhưng 50 năm sau, thực tế lại hoàn toàn trái ngược. “Thế giới ngày nay giàu có hơn, dân trí cao hơn, được nuôi dưỡng đầy đủ hơn, nhà ở khang trang hơn, thịnh vượng hơn, và số người sống trong nghèo đói tuyệt đối ít hơn nhiều so với khi dân số còn nhỏ hơn”, ông Eberstadt nhấn mạnh.
Bà Lee, Giám đốc Viện Dân số Bán đảo Hàn Quốc vì Tương lai, bày tỏ niềm tin rằng với tốc độ điều chỉnh chính sách nhanh chóng của chính phủ cùng sự chuyển biến trong nhận thức xã hội những năm gần đây, các giải pháp đột phá sẽ xuất hiện.
Ông Eberstadt bổ sung: “Ít ai dám tin rằng Hàn Quốc có thể đạt được những thành tựu như ngày nay khi Chiến tranh Triều Tiên vừa kết thúc năm 1953. Con người vốn có khả năng thích ứng đặc biệt. Đây là một dạng thách thức hoàn toàn khác, nhưng nếu nhìn lại những gì đã diễn ra, rõ ràng sẽ là sai lầm nếu đặt cược chống lại tương lai dân số Hàn Quốc”.
Trường học có giáo viên đông hơn học sinh: Khủng hoảng dân số "gõ cửa" ngành giáo dục Trung Quốc
Gần một nửa số dân Ukraine tin rằng đất nước sẽ bị tàn phá vào năm 2035
Trung Quốc tung robot chăm người già đối phó "cơn bão già hóa" dân số
Theo CNBC
