Không ít người có quan điểm cho rằng, có vẻ như đồng đội của ông Zelenskiy đã tiến hành chiến dịch tranh cử quá siêu, dẫn tới chiến thắng của một người xa lạ với chính trị như ông Zelenskiy trong cuộc bầu cử tổng thống Ukraina 2019.
Thiết nghĩ chiến thắng bầu cử tổng thống của danh hài Volodimir Zelenskiy thực tế không phải do đội ngũ siêu việt nào cả. Đó là phản ứng xã hội đương nhiên đối với giới cầm quyền trong một xã hội tự do và dân chủ.
Thực tế ông Zelenskiy lần đầu tiên tuyên bố ứng cử tổng thống Ukraina vào ngày 31/12/2018, vào đúng giờ mà Tổng thống đương nhiệm chúc mừng năm mới, còn trong ba tháng tranh cử ông cũng không có nỗ lực nào đáng kể để tuyên truyền. Ông không tổ chức các cuộc mít tinh hay diễn đàn nào rầm rộ, và không có cơ cấu tuyên truyền khắp đất nước một cách bài bản và có cơ cấu rộng khắp như bà Tymoshenko hay ông Gritsenko.
Bà Tymoshenko và ông Gritsenko bắt đầu chiến dịch tranh cử từ gần một năm trước ngày bầu cử và bà Tymoshenko đã dẫn đầu cảm tình cử tri trong nhiều cuộc trắc nghiệm xã hội học của năm 2018, tuy nhiên, sau khi ông Zelenskiy tuyên bố tham gia tranh cử thì vị thế của bà Tymoshenko bắt đầu bị đẩy xuống vị trí thứ hai, tiếp theo là xuống vị trí thứ ba trong các cuộc trắc nghiệm xã hội học về cảm tình của cử tri. Thành thử nói thành công của ông Zelenskiy là do đội ngũ “tài ba” nào mang lại chưa hẳn đúng, có thể vì những lý do khác. Xin liệt kê một số lý do chihs sau đây:
 |
|
Niềm vui chiến thắng của ông Zelenskyi
|
1. Bộ phim dài tập “Người đầy tớ của nhân dân” được chiếu trên kênh “1+1” từ năm 2017, theo đó ông Zelenskiy sắm vai thầy giáo Goloborod’ko – người bình dị mà sau này, ở cuối phim, ông đăng quang tổng thống nhờ sự chân thành và phẫn nộ trước nạn tham nhũng rộng khắp, nhờ sự bất bình với chế độ chính trị già nua, nhờ những phê phán “cay ngiệt” chế độ, trước hết là tổng thống và các quan chức cận thần, nhờ những lời hứa “ngọt ngào” muốn làm người đày tớ của nhân dân… Goloborod’ko quả thật là một hình ảnh tổng thống mà nhân dân mong chờ do ông Zelenskiy sắm vai. Rõ ràng đây là một hình tượng nghệ thuật, nhưng cuộc sống nhiều khi nghệ thuật lại có tác động sâu sắc tới đời sống, tới xã hội như một sức mạnh vô hình.
Riêng hình ảnh nhân vật Goloborod’ko thiết nghĩ có 2 tác động chính và mạnh mẽ: Một là, nhân lên sự chán ghét ông Poroshenko và chính quyền mà ông là người đứng đầu, thứ nữa là tạo nên một làn sóng hâm mộ trong quần chúng người xem truyền hình một con người bình dị nhưng thương dân, muốn phục vụ nhân dân tận tụy, chân thành và vì thế ứng cử tổng thống, muốn đảo lộn chính trường già nua mà tham lam… Bộ phim lột tả, phơi bày toàn bộ sân sau bẩn thỉu của chính trường Ukraina mà sau hai cuộc cách mạng có vẻ như vẫn không có gì tích cực, không đổi mới về thực chất và vì lý do này đã khơi dậy làn sóng phẫn nộ của nhân dân.
 |
|
Cử tri Ukraina luôn thích một hình tượng trẻ trung, năng động, mạnh mẽ.
|
2. Nhân dân (cử tri) Ukraina đã chán chường với những khó khăn của đời sống và hoàn cảnh chiến tranh, chán nghe những lời hứa của các chính trị gia, của chính quyền hiện hành, háo hức một sự đổi thay căn bản, một cuộc “lột da” cho nền chính trị. Hãy nhớ lại bầu cử năm 2012 sẽ thấy nhu cầu đổi thay chín muồi từ thời điểm đó, khi một chính đảng xuất hiện với tên “Mặt trận đổi thay” do ông Arseny Yatsenyuk (39 tuổi) – một chính trị gia trẻ tuổi cầm đầu. Sự kiện này phản ảnh nhu cầu đổi thay thượng tầng chính trị trong tâm lý của nhân dân. Nhu cầu này của cử tri vào năm 2019 đã được đáp ứng bằng sự xuất hiện của danh hài Zelenskiy-Goloborod’ko.
3. Chính quyền Poroshenko đã không giải quyết được vấn nạn tham nhũng, trong khi những cải cách thể chế chống tham nhũng chậm triển khai (thường là vì lý do chủ quan) và chưa có hiệu quả, đặc biệt vào thời điểm quyết định của cuộc tranh cử thì các dữ liệu vụ án tham nhũng trong tập đoàn công nghiệp quốc phòng “Ukroboronprom” được tung lên báo chí truyền thông (cho dù nó được bắt đầu điều tra từ trước (2016) nhưng là đề tài “mật”, không công khai. Việc công bố những dữ liệu vụ án này mà các đối tượng điều tra là những quan chức có quan hệ gần gũi với Tổng thống Poroshenko như một quả bom tấn giáng đòn quyết định vào ứng viên Porohsenko, làm vô hiệu hóa những nỗ lực tranh cử của ông vào đúng giờ chót (28 tháng 3), vô hiệu hóa những kết quả đất nước đạt được trong 5 năm nhiệm kỳ Tổng thống của Poroshenko… Theo các chuyên gia đánh giá thì những dữ liệu mật này cũng chính do những đồng minh của Poroshenko bí mật chuyển cho Nhóm điều tra báo chí có tên “Sơ đồ” (Có thể là do bộ trưởng Avakov, cũng có thể là do công tố quân đội Matyos).
Nhóm đối tượng của vụ án được ông Zelenskiy gọi là “Svinarchuki” như trong bộ phim truyền hình “Người đày tớ của nhân dân", “Những kẻ chăn lợn”, vì thế mà phẫn nộ của nhân dân được nhân lên gấp bội, kể cả trong quân đội, nơi mà ông Poroshenko hi vọng có nhiều cử tri sẽ bỏ phiếu cho mình;
4. Trước tình hình này những cử tri kiên trì nhất của Poroshenko cũng thay đổi ý kiến, chỉ còn lại những cử tri tỉnh táo hơn mới có thể ủng hộ ông.
 |
|
Ông Poroshenko thất bại trong cuộc bầu cử
|
Tỉ lệ cử tri chống Poroshenko tăng đột biến, còn số người ủng hộ giảm, không còn hi vọng nào vào số cử tri mà trong vòng một ủng hộ các ứng viên khác có thể sang vòng hai chuyển sang ủng hộ ông Poroshenko. Đại đa số cử tri đều kì vọng một tổng thống mới đổi thay đất nước, đa phần cử tri miền tây cũng chuyển sang ủng hộ ông Zelenskiy, nói đúng hơn là bỏ phiếu chống lại Poroshenko, có vẻ như dù là ai làm tổng thống cũng được nhưng không thể là Poroshenko.
5. Ở Ukraina đã có 2 cuộc cách mạng lớn (2004, 2014) với biết bao nhiêu là hi sinh nhằm thay đổi đất nước nhưng sau cách mạng những lời hứa vẫn chỉ là những lời hứa. Nhân dân không còn tin tưởng vào giai cấp chính trị hiện tại, không riêng gì Poroshenko và đảng của ông, ý thức cần phải thay thế thượng tầng chính trị tham nhũng, thay máu giai cấp này, đồng thời hi vọng vào một người có thể có giải pháp thực tế để giải quyết vấn đề chiến tranh ở miền đông, một gánh nặng đè lên vai quốc gia và từng gia đình…
6. Những chiến dịch truyền thông của Nga hàng ngày cũng tấn công vào đích danh tổng thống Poroshenko, có vẻ như mọi vấn nạn quốc gia Ukraina là do Poroshenko và những cận thần của ông gây ra… Điều này tương tự như đổ dầu vào lửa. Quả thật là có những sự thật cụ thể để cáo buộc Tổng thống Poroshenko, và cử tri tin vào điều đó.
Người dân đi bỏ phiếu cho ông Zelenskiy đa phần không phải vì ủng hộ ông, vì họ chẳng biết ông với tư cách là một chính trị gia, trong tuyên truyền tranh cử đội ngũ của ông với số người ít ỏi cũng không hề nói được một điều gì cụ thể, thậm chí ngày hôm sau nói trái với ngày hôm trước. Ngày hôm trước hứa sẽ giảm giá khí đốt, sau bầu cử nói tổng thống không có thẩm quyền thay đổi giá khí đốt, ngày hôm trước nói ông sẽ tống giam những kẻ tham nhũng (những kẻ mà ông gọi là “Svinarchuki” – ám chỉ “người chăn lợn” như trong bộ phim), nhưng ngày hôm sau nói đó là thẩm quyền của tòa án, ngày hôm trước nói ông sẽ trực tiếp gặp Putin để đưa cho tổng thống Nga danh mục các vấn đề để thương lượng, ngày hôm sau nói không thể gặp trực tiếp mà phải có mặt của của đại diện quốc tế, ông còn mỉa mai cái thiêng liêng nhất – “Tomos” thì ông gọi mỉa mai “Termos”, gọi chiến binh là “những người khởi nghĩa”!! vv…
Thành thử chiến thắng thuyết phục này của ông Zelenskiy không mấy chuyên gia đánh giá do đội ngũ tài ba hay tuyên truyền cổ động tốt, chẳng phải do tính chuyên nghiệp hay tài năng, kinh nghiệm của ông Zelenskiy, mà là sự tổng hòa của các yếu tố kể trên, được khuyến khích và kích động bởi “giấc mơ Golobotod’ko” trong bộ phim “Người đày tớ của nhân dân” mà ông là người sắm vai chính…
Nếu chúng ta chú ý thì chẳng những ông Zelenskiy tuyên bố tranh cử vào giờ chót mà thậm chí ông ấy chẳng có hành động nào được gọi là “tranh cử rầm rộ”, và cũng không có cơ cấu nào của đảng “Người đầy tớ của nhân dân” có văn phòng tuyên truyền tranh cử tại các địa phương. Ngay cả đối chất truyền hình thì vào giờ chót ông mới đồng ý, do phía đội Tổng thống Poroshenko chấp nhận hết mọi điệu kiện đặt ra (để cứu vãn tình thế) thì ông với tư cách người đề xướng đối chất trên Sân vận động buộc phải chập nhận…
 |
|
Ngày nay truyền thông có vai trò không nhỏ trong các cuộc bầu cử. Cuộc bầu cử tổng thống ở Ukraina không là một ngoại lệ.
|
Kể cả tới thời điểm bỏ phiếu vòng 2 cử tri vẫn còn mơ hồ về ông Zelenskiy, mơ hồ về một điều gì đó cụ thể, ngoại trừ “giấc mơ” của nhân vật Goloborod’ko, nhưng cử tri vấn bỏ phiếu cho ông Zelenskiy ngõ hầu để chống lại ông Poroshenko…
Qua cuộc bầu cử tổng thống ở Ukraina thiết nghĩ có một điều mới mẻ trong xu hướng chính trị thời hiện đại không thể bỏ qua: xu hướng ảnh hưởng quyết định của truyền thông lên tư duy và sự lựa chọn của cử tri… Truyền thông đã thổi vào đầu óc của đa số luồng thông tin mạnh mẽ, những sự thật về hiện thực, thổi vào đó cơn bạo loạn đòi đổi thay chính sách, thổi vào đó tinh thần quyết định là của số đông, tinh thần cách mạng của quần chúng nhằm quyết định và lựa chọn tương lai của mình cho dù chẳng rõ tương lai đó sẽ như thế nào…
“Mùa Xuân Ả rập”, chiến thắng của một người xa lạ với hệ thống chính trị như Donald Trump, Emmanuelle Macron và cuối cùng là Volodimir Zelenskiy gần đây nhất chẳng phải là những bằng chứng rõ nhất về sự ảnh hưởng áp đảo của truyền thông, báo chí và mạng xã hội đối với tốc độ phát triển nhận thức xã hội đó sao?
Thiết nghĩ Thế giới đã tới một bước ngoặt trong sự phát triển xã hội được đánh dấu bởi sự thống trị của truyền thông trong nhận thức xã hội, trong tốc độ phát triển ý thức về quyền lực nhà nước và quyền của quần chúng, đồng thời cả trong tốc độ của các phản ứng của quần chúng đối với những sự trì trệ, bảo thủ và tệ nạn tham nhũng của giới cầm quyền nhằm mục đích thay đổi hiện thực nhanh chóng hơn.
Thông qua các sự kiện kể trên chúng ta cũng nhìn thấy bài học cho các chính trị gia: nhanh chóng nắm bắt xu hướng của thực tiễn, sử dụng các công cụ mà cách mạng truyền thông mang lại để kịp thời đưa ra những chính sách tương thích với nhu cầu thực tiễn đang đổi thay hàng ngày một cách chóng mặt nhờ cách mạng thông tin mang lại.
Một trăm ngày đầu tiên trên cương vị tổng thống của ông Zelenskiy sẽ cho chúng ta thấy ông ấy tương xứng như thế nào với niềm tin của 73% cử tri đã bỏ phiếu cho ông. Đây sẽ là thách thức và cũng là cơ hội, là bằng chứng cho thấy ông Zelenskiy là ai.
Lưu ý rằng, ông Zelenskiy hiện có cơ hội để giải tán Quốc hội, điều mà theo hiến định là thuộc thẩm quyền tổng thống. Hiện tại các cố vấn của ông đang nghiên cứu kịch bản này với lý do khả dĩ là “thiếu vắng liên minh đa số”.
Nếu Tổng thống mới giải tán Quốc hội hiện tại và chỉ định ngày bầu cử Quốc hội trước thời hạn thì đó là một bước đi táo bạo cho phép ông có ưu thế trong một cuộc bầu cử Quốc hội trước thời hạn, khi mà niềm tin vào ông đang còn chưa sa sút. Tuy nhiên các chuyên gia cho rằng thời gian để đưa ra quyết định này không có nhiều do Quốc hội chỉ được phép giải tán trước khi hết nhiệm kỳ 6 tháng, còn ngày ông đăng quang tổng thống vào cuối tháng 5, trước ngày 3/6/2019.
Dù ông Zelenskiy là ai, ông có thành công hay không trên cương vị tổng thống Ukraina thì việc 73% cử tri bỏ phiếu cho ông là một kỷ lục niềm tin, vì thế là một bước ngoặt, một dấu mốc quan trọng đánh dấu sự chuyển mình tích cực của xã hội Ukraina, trước hết là do ảnh hưởng của các cuộc cải cách thể chế ở trong nước dưới sự lãnh đạo của Tổng thống Poroshenko mang lại. Hi vọng xu hướng tiến tới thể chế dân chủ và tự do ở Ukraina sẽ không thể đảo ngược trong tương lai.
