Đêm 23.08.2015, từ thành phố Sarov thuộc vùng Nizhnygorod, trụ sở của Viện nghiên cứu khoa học Trung tâm Nghiên cứu thực nghiệm Vật lý hạt nhân, nguyên mẫu RDS 202 đã được chuyển bằng phương tiện đặc biệt đến Moscow. Đây là mật danh được ghi trong các văn bản đánh dấu "đặc biệt quan trọng" ở Liên Xô chỉ vũ khí hạt nhân siêu cấp, bom nhiệt hạch với đương lượng nổ kỷ lục - 100 MT.
Nếu so sánh vụ nổ của little boy” mà người Mỹ ném xuống Hirosima ngày 06.08.1945. biến toàn bộ thành phố thành một đống đổ nát bốc khói phóng xạ với quả bom nhiệt hạch này, thì vụ nổ đó không khác gì que diêm. Một cách diễn tả khá trừu tượng nhưng thực tế gần như vậy. May mắn thay, quả siêu bom này chỉ được thử nghiệm một lần ở một thao trường xa xôi hẻo lánh và cũng chỉ với nửa công suất. Vụ thử nghiệm “Hoàng đế bom” diễn ra vào ngày 30.10.1961 tại mũi Mys Sukhoy Nos bờ tây của Novaya Zemlya.
Siêu “Hoàng đế bom” được đưa đến bằng máy bay ném bom chiến lược Tu-95B được trang bị đặc biệt. Khối nổ chết chóc 26 tấn được ném từ độ cao 10500 m, thời gian bay là 3 phút (188 giây theo đồng hồ đo) bằng dù, cho phép máy bay ném bom Tu-95 và máy bay thí nghiệm Tu-16A có thể bay khỏi tâm chấn trên một khoảng cách tương đối an toàn.
Vụ nổ được kích hoạt khi các cảm biến độ cao gắn trên bom ghi lại độ cao là 4500-3700 m so với mặt nước biển. Khi đó chiếc Tu-95B cùng phi hành đoàn 3 người (cơ trưởng: A.Ye. Durnovtsev, hoa tiêu - I.N. Kleshch, kỹ sư kỹ thuật - V.YA. Bruy) đã bay cách tâm chấn là 39 km, máy bay thí nghiệm cách tâm vụ nổ khoảng 53,5 km.
Vụ thử nghiệm quả bom 50 megaton được Nikita Khrushchev công bố trong báo cáo tại Đại hội XXII Đảng Cộng sản Liên Xô
Cả hai máy bay trở về sân bay an toàn, uy lực thực tế của vụ nổ theo các dụng cụ đo lường đặt trên thao trường, vượt quá ước tính dự kiến 51,5 MT là 57 MT (một số nguồn tin khác cho rằng là 58,6 MT).
Hiện nay không còn gì là bí mật, vụ thử hạt nhân ngày 30 tháng 10 1961 là đỉnh điểm của một chuỗi các vụ thử hạt nhân liên tiếp như những đòn đáp trả các hoạt động khiêu khích từ phương Tây, chỉ riêng trong tháng 9 năm đó, theo lời của Trung tướng tư lệnh thao trường G.G. Kudryavtsev đã tiến hành hàng chục vụ thử đầu đạn hạt nhân như bom đường không hạt nhân đương lượng nổ cỡ megaton, tên lửa đạn đạo chiến dịch mang đầu đạn hạt nhân P-12, tên lửa phòng không hạt nhân, tên lửa đạn đạo và hành trình mang đầu đạn hạt nhân.
Tất nhiên, các loại vũ khí đó nằm trong biên chế của các quân binh chủng và không được thông báo, chỉ riêng vụ thử nghiệm “hoàng đế bom” “Bom Ivan” hoặc AN602 (thực tế thì Hoàng đế bom không có tên gọi đích danh, thường được gọi trong giới khoa học hạt nhân là nguyên mẫu B hoặc bom B) được chính tổng bí thư Nikita Khrushchev thông báo trong bản báo cáo Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XXII vào ngày khai mạc 17.10.1961.
Các tài liệu ghi lại một thời gian sau vụ nổ, đài thông tin liên lạc trên thao trường, trên máy bay và các tàu giám sát và trên đất lớn do sự ion hóa dữ dội tầng khí quyển đã không thể liên lạc được. Nhưng ngay sau khi thông tin hồi phục, một bức điện tín mật mã gửi về đất lớn đã trở thành lịch sử.
"Kính gửi: Nikita Khrushchev, Kremlin, Moscow.
Thử nghiệm tại Novaya Zemlya đã thành công. Lực lượng tham gia thử nghiệm và người dân khu vực lân cận an toàn. Thao trường và tất cả những người tham gia thử nghiệm hoàn thành nhiệm vụ. Chúng tôi quay trở lại Đại hội.
Moskalenko, Slavsky.
Ngày 30 tháng 10 năm 1961 "
Cầu lửa có bán kính 4,6km. Theo lý thuyết nó sẽ chạm mặt đất, nhưng sóng xung kích phản hồi vụ nổ đã hất cầu lửa lên cao khỏi mặt đất. Bức xạ quang có thể gây bỏng độ 3 trên khoảng cách 100 km.
Nấm nguyên tử bốc lên độ cao đến 67 km; đường kích mũ nấm rộng đến 95 km.
Sóng địa chấn từ vụ nổ lan truyền 3 lần vòng quanh trái đất.
Những nhân chứng cảm nhận thấy sóng xung kích và có thể mô tả được vụ nổ trên khoảng cánh hàng nghìn km cách tâm chấn.
Sóng xung kích lan đến tận đảo Dickson cách khoảng 800 km. Tuy nhiên, không có thông báo nào ghi lại những tổn thất của các vùng dân cư gần hơn rất nhiều lần (280 km) đến thị trấn Amderma và làng Belushya Guba.
Mất thông tin liên lạc do nhiễu xạ điện từ trên tầng Ion trong thời gian gần 40 phút.
Nhiễm phóng xạ địa hình cách tâm vụ nổ khoảng 2-3km đo được là 1 mR / hr, các đo lường được tiến hành sau 2 giờ. Kiểm tra cho thấy những người tham gia thử nghiệm không bị ảnh hưởng của phóng xạ, bao gồm cả nhiễm xạ.
Hoàng đế Bom, di tích lịch sử của chiến tranh Lạnh được đưa về Moscow sau nửa thế kỷ (tất nhiên là không có các bộ phận và lượng nổ hạt nhân) để thế hệ sau có thể thấy được, cảm nhận được một sự thật vĩ đại hiển nhiên, không huyền hoặc hay viễn tưởng, một qua khứ huy hoàng của Liên bang Xô viết.
Quả bom nhiệt hạch AN-602 (hay còn gọi là Tsar Bomb - Paul Ivan) sẽ là tâm điểm của triển lãm kỷ niệm lần thứ 70 của ngành công nghiệp hạt nhân, khai mở Moscow tại gian trung tâm triển lãm "Manezh" vào ngày 01.09 và sẽ mở trong gần một tháng - cho đến ngày của người lao động ngành công nghiệp hạt nhân.
Trịnh Thái Bằng theo QPAN
