Theo Defense News, ngày 17/9, Bộ Quốc phòng Israel ra thông báo đã hoàn tất một loạt các thử nghiệm then chốt đối với hệ thống phòng không laser “Iron Beam”, đạt “cột mốc cuối cùng trước khi triển khai toàn diện”, và đánh giá rất cao hệ thống này, cho rằng nó đạt “bước đột phá kỹ thuật và công trình dẫn đầu toàn cầu… Israel trở thành quốc gia đầu tiên sở hữu năng lực này”.
Với mục tiêu bắn hạ mục tiêu chỉ trong vài giây và chi phí cho mỗi lần phát xạ chỉ vài USD, Iron Beam hứa hẹn thay đổi hoàn toàn cách tiếp cận phòng không tầm gần. Tuy nhiên, liệu hệ thống này có thực sự phát huy hiệu quả trên chiến trường hay không vẫn còn là dấu hỏi.
Từ Iron Dome đến Iron Beam
Trong nhiều năm qua, Israel đã nổi tiếng với hệ thống phòng thủ tên lửa Iron Dome, được thiết kế để chặn rocket và đạn cối tầm ngắn. Iron Dome giúp Israel bảo vệ các thành phố và căn cứ trọng yếu trước hàng nghìn quả rocket do các nhóm vũ trang ở Gaza, Lebanon hay Syria phóng sang. Tuy nhiên, hệ thống này bộc lộ một vấn đề lớn: chi phí mỗi lần đánh chặn bằng tên lửa Tamir có thể lên tới hàng chục nghìn USD, trong khi mục tiêu nhiều khi lại chỉ là những quả rocket tự chế trị giá vài trăm USD.
Sự bất cân xứng này khiến Israel buộc phải tìm kiếm một giải pháp mới — vừa có hiệu quả tác chiến, vừa mang lại lợi thế kinh tế. Iron Beam được phát triển trong chính bối cảnh đó, như một “cánh tay nối dài” của Iron Dome. Nó không thay thế hoàn toàn hệ thống tên lửa, mà hoạt động bổ sung, nhằm xử lý những mục tiêu rẻ tiền với chi phí tối ưu hơn nhiều.
Hệ thống laser phòng không ba lớp
Iron Beam không chỉ là một sản phẩm đơn lẻ, mà là một dòng vũ khí laser với ba loại có cấp độ công suất khác nhau do Tập đoàn Rafael phát triển.
Thứ nhất, Lite Beam (10 kW): Hệ thống nhỏ gọn, được thiết kế để chặn UAV cỡ nhỏ trong phạm vi khoảng 2 km. Đây là dòng laser chiến thuật, thường lắp trên xe bốn bánh cơ động. Do công suất thấp, nó khó xuyên phá được rocket hay đạn cối, nhưng đủ sức làm nóng chảy hoặc phá hủy các UAV đa trục cánh quạt vốn có cấu trúc mỏng manh. Rafael thường tích hợp Lite Beam với tổ hợp vũ khí Samson trang bị pháo 30 mm để tăng thêm sức mạnh.
Thứ hai, Iron Beam M (50 kW): Hệ thống tầm trung, có thấu kính đường kính 250 mm, tầm bắn khoảng 10 km. Nó được triển khai cùng lực lượng phòng không tiền duyên, thậm chí có thể phát triển thành phiên bản lắp trên tàu chiến. Iron Beam M được kỳ vọng sẽ trở thành “lá chắn” cơ động đi cùng quân đội.
Thứ ba, Iron Beam 450 (100 kW): Phiên bản mạnh nhất, với thấu kính 450 mm và công suất tối đa lên tới 100 kW. Rafael chưa công bố chi tiết tầm bắn, nhưng nhấn mạnh hệ thống có độ chính xác, hiệu suất và khả năng đối phó với mục tiêu có tốc độ cao vượt trội. Đây có thể coi là tầng phòng thủ xa nhất trong hệ thống vũ khí laser của Israel.
Công nghệ lõi: quang học thích ứng và bước sóng tối ưu
Khác với tên lửa đánh chặn, vũ khí laser phụ thuộc hoàn toàn vào khả năng hội tụ chùm tia lên một điểm cực nhỏ của mục tiêu. Vấn đề là mục tiêu luôn di chuyển, trong khi không khí có mật độ không đồng đều, gây khúc xạ và tán xạ ánh sáng. Để giải quyết, Rafael đã áp dụng công nghệ “quang học thích ứng” (Adaptive Optics, AO): trước tiên phát một tia laser dò để đo môi trường khí quyển, sau đó điều chỉnh chùm tia tấn công theo thời gian thực. Nhờ đó, tia laser chính luôn duy trì được sự ổn định và chính xác.
Ngoài ra, Rafael nhấn mạnh Iron Beam có thể hoạt động trong sương mù. Điều này cho thấy họ đã chọn bước sóng gần 1,6 μm (micromet, tức 1/1000mm), vốn ít bị hấp thụ bởi hơi nước, đồng thời an toàn hơn cho mắt người. Đây là cải tiến quan trọng so với các vũ khí laser trước đó, vốn thường sử dụng bước sóng 1 μm và gặp nhiều hạn chế trong điều kiện ẩm ướt.
Giải được bài toán kinh tế
Điểm hấp dẫn nhất của Iron Beam nằm ở chi phí. Nếu như một quả tên lửa Tamir của Iron Dome có giá 50.000–100.000 USD, thì mỗi phát bắn laser gần như chỉ tốn vài USD tiền điện. Trong bối cảnh các nhóm vũ trang có thể phóng hàng loạt rocket và UAV giá rẻ, việc duy trì kho tên lửa đánh chặn khổng lồ là điều không bền vững. Iron Beam giúp Israel cân bằng lại cán cân kinh tế, giảm bớt gánh nặng ngân sách.
Tuy nhiên, Iron Beam không thể thay thế hoàn toàn Iron Dome. Laser cần điều kiện thời tiết thuận lợi và công suất cao mới đủ sức tiêu diệt mục tiêu cứng như rocket. Vì vậy, Israel xây dựng chiến lược phòng không đa tầng: laser xử lý UAV và rocket nhỏ, còn tên lửa vẫn là lựa chọn cuối cùng cho các mối đe dọa lớn.
Bài toán thực chiến và bức tranh tương lai
Lịch sử phát triển vũ khí laser cho thấy nhiều dự án đã bị thất bại. Mỹ từng thử nghiệm hệ thống ABL (Air Borne Laser) gắn trên máy bay Boeing 747 và dự án laser trên máy bay AC-130J, nhưng đều bỏ dở do không đạt kỳ vọng về khả năng hội tụ và sự ổn định. Vì vậy, dù Rafael tuyên bố đã “thay đổi cuộc chơi”, giới chuyên gia vẫn thận trọng chờ xem kết quả thực chiến.
Một thách thức khác là môi trường chiến trường phức tạp: mưa, bụi, khói thuốc súng đều có thể làm giảm hiệu quả của tia laser. Ngoài ra, khi đối phương tấn công ồ ạt, laser — vốn cần vài giây để đốt cháy mục tiêu — có thể bị quá tải nếu số lượng mục tiêu quá nhiều vượt khả năng xử lý.
Nếu Iron Beam chứng minh được hiệu quả, Israel sẽ trở thành quốc gia đầu tiên triển khai thành công hệ thống phòng không laser thực tế. Điều này không chỉ thay đổi cục diện phòng không của riêng Israel, mà còn tác động lớn đến toàn cầu. Nhiều quốc gia khác, từ Mỹ, Đức đến Hàn Quốc, đều đang theo đuổi dự án laser phòng không. Việc Israel đi trước một bước có thể mở ra thị trường xuất khẩu vũ khí trị giá hàng tỷ USD.
Quan trọng hơn, Iron Beam sẽ buộc các lực lượng vũ trang đối địch với Israel phải thay đổi chiến thuật. Khi UAV và rocket giá rẻ mất đi ưu thế kinh tế, họ có thể buộc phải đầu tư vào các loại vũ khí đắt đỏ hơn, từ đó làm giảm tần suất và quy mô tấn công.
Tóm lại, Iron Beam là bước đi táo bạo của Israel nhằm đối phó với những mối đe dọa bất đối xứng. Nó hứa hẹn tạo ra một “chuẩn mực mới” cho phòng không tầm gần: nhanh, rẻ và linh hoạt. Tuy nhiên, như mọi công nghệ quân sự mới, Iron Beam chỉ có thể được đánh giá chính xác sau khi trải qua thực tế chiến trường. Nếu thành công, nó sẽ ghi dấu mốc quan trọng trong lịch sử vũ khí phòng không, mở ra kỷ nguyên tia laser trở thành một phần không thể thiếu của chiến tranh hiện đại.
Lá chắn S-300VM biến Venezuela thành "pháo đài thép": Có thể ngăn chặn được quân đội Mỹ?
Không quân Ấn Độ chuẩn bị “lột xác” với 140 chiến đấu cơ tàng hình Su-57 Nga
Su-27 của Nga triển khai tại Kaliningrad: Chiến đấu cơ chiếm ưu thế trên không có áp đảo NATO?
Theo Wforum
