Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đang trên đường trở về từ tiền tuyến vào tuần trước thì nhận một cuộc gọi quan trọng từ Tổng thống Donald Trump.
Vài giờ trước đó, ông Zelensky đã tới thăm các binh sĩ đang bảo vệ vùng Sumy ở đông bắc Ukraine trước các cuộc tấn công trên bộ của Nga. Lúc này, khi dừng chân tại thành phố nhỏ Romny, ông nghe điện qua đường dây bảo mật cùng các nhà lãnh đạo châu Âu khác, trong khi ông Trump trình bày đề xuất của Nga nhằm chấm dứt chiến tranh.
Theo một nhà ngoại giao châu Âu làm việc tại Kiev và một quan chức cấp cao của Ukraine, những người đã được báo cáo về nội dung cuộc gọi và yêu cầu giấu tên để trao đổi thông tin nhạy cảm, ông Trump cho biết Moscow sẵn sàng ngừng giao tranh theo một thỏa thuận trao đổi lãnh thổ giữa Nga và Ukraine. Thấy cơ hội đóng vai trò trung gian hòa giải, ông Trump nói với những người tham gia rằng ông sẽ gặp trực tiếp Tổng thống Nga Vladimir Putin để tìm cách ký kết một thỏa thuận.
Như vậy, ông Trump đã chạm tới 2 nỗi lo sâu sắc nhất của Kiev: Ukraine sẽ buộc phải nhượng đất cho Nga như một phần của thỏa thuận hòa bình, và ông Putin sẽ được trao cơ hội thoát khỏi tình trạng bị cô lập ngoại giao. Đây là một thách thức trực diện đối với nguyên tắc cốt lõi của Ukraine: các vấn đề lãnh thổ chỉ được bàn tới sau khi ngừng bắn, và không có thỏa thuận nào được ký nếu không có sự tham gia của Kiev.
Sau khi rời cuộc gọi, ông Zelensky ghi hình lại bài phát biểu thường lệ vào buổi tối gửi tới người dân Ukraine, cố gắng thể hiện sự lạc quan. “Tôi đã nói chuyện với Tổng thống Trump”, ông nói từ một khu vực ở Romny khi mặt trời lặn phía sau. “Nga hiện có vẻ nghiêng về một lệnh ngừng bắn hơn – áp lực đang phát huy tác dụng”.
Tuy nhiên, ông cảnh báo: “Điều quan trọng là phải bảo đảm họ không lừa dối bất kỳ ai trong các chi tiết – cả chúng ta lẫn Mỹ”.
Tiếp theo là một tuần ngoại giao dồn dập khi Ukraine gấp rút tìm cách tránh bị gạt ra ngoài lề trong các cuộc đàm phán và ngăn Nga áp đặt điều kiện cho hòa đàm. Ông Zelensky đã nói chuyện với gần 30 nhà lãnh đạo thế giới, trong khi các cố vấn hàng đầu của ông họp trực tuyến và trực tiếp với các quan chức cấp cao châu Âu và Mỹ để bảo vệ lập trường của Ukraine.
Bằng hành động như vậy, Ukraine đã áp dụng một chiến thuật được rèn giũa suốt hơn 3 năm chiến tranh: kêu gọi các đối tác qua những cuộc gọi và cuộc họp hậu trường liên tục để bảo đảm vẫn có chỗ ngồi tại bàn đàm phán. Quan trọng nhất, Kiev dựa vào các đồng minh châu Âu để tạo ra một mặt trận thống nhất và truyền đạt thông điệp của mình tới chính quyền Trump.
“Mục tiêu là xây dựng lập trường chung với châu Âu và một cách để truyền đạt lập trường đó tới ông Trump”, ông Oleksandr Kraiev, Giám đốc chương trình Bắc Mỹ tại nhóm nghiên cứu Ukrainian Prism ở Kiev, cho biết trong một cuộc phỏng vấn. “Người châu Âu thực sự hữu ích trong việc giúp Ukraine quay trở lại bàn đàm phán”.
Nhiệm vụ đầu tiên của Ukraine là xác định chính xác Nga đã đề xuất gì để chấm dứt chiến tranh. Theo các quan chức đã được báo cáo về cuộc gọi, ông Trump khi đó nói khá mơ hồ, khiến họ không rõ những vùng lãnh thổ nào có thể được trao đổi. Liệu điều này có bao gồm những khu vực rộng lớn như Donbass phía đông do Ukraine kiểm soát để đổi lấy các vùng đất ở phía nam đang bị Nga chiếm, hay chỉ là những vị trí chiến lược nhỏ hơn như nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia do Nga kiểm soát để đổi lấy một thành phố của Ukraine?
Ông Zelensky đã chỉ đạo các trợ lý cấp cao làm rõ tình hình. Họ đã có cuộc gọi hôm 7/8 với các đối tác châu Âu và ông Steve Witkoff, đặc phái viên của ông Trump về các sứ mệnh hòa bình, người đã nhận được đề xuất của Moscow trong một cuộc gặp với ông Putin ở Moscow tuần trước. Nhưng theo nhà ngoại giao châu Âu tại Kiev, lời giải thích của ông Witkoff khá rối rắm, dẫn tới một cuộc gọi khác vào ngày hôm sau để làm rõ.
Sau cuộc gọi thứ hai đó, hóa ra Moscow thực tế không hề đề nghị nhượng lại bất kỳ vùng đất nào, mà chỉ yêu cầu Kiev từ bỏ vùng lãnh thổ mà họ đang nắm giữ ở Donbass để đổi lấy một lệnh ngừng bắn, qua đó đóng băng các chiến tuyến hiện tại ở những nơi khác.
“Ông Putin muốn đạt được bằng con đường ngoại giao”, bà Alyona Getmanchuk, người vừa được bổ nhiệm làm trưởng phái đoàn Ukraine tại NATO, nhận định. “Ông Putin nghĩ rằng ông có thể tận dụng vai trò trung gian và quyết tâm chấm dứt chiến tranh càng sớm càng tốt của Tổng thống Trump để đạt được mục tiêu của mình”.
Đề xuất của Nga là điều không thể chấp nhận đối với Ukraine, và Kiev nhanh chóng tìm cách thuyết phục phía Mỹ rằng đây là một mưu đồ nguy hiểm. Nếu Nga chiếm toàn bộ Donbass, các quan chức Ukraine lập luận, họ sẽ kiểm soát các thành phố và hệ thống phòng thủ chính của Ukraine ở khu vực này. Điều đó sẽ đặt quân đội Nga vào vị thế thuận lợi hơn nhiều để tấn công các vùng lân cận nếu họ quyết định nối lại chiến tranh.
Ban đầu, Kiev giữ kín đề xuất của Nga, lo ngại phản ứng của người dân, ông Kraiev – nhà nghiên cứu Ukraine – cho biết. Hầu hết người dân Ukraine phản đối việc nhượng bất kỳ vùng lãnh thổ nào chưa bị Nga kiểm soát hoặc chính thức công nhận sự chiếm đóng của Moscow.
“Đây là nguyên tắc ngoại giao kinh điển: nếu một hiệp ước hòa bình tiềm năng không được công chúng chấp nhận, bạn sẽ hạn chế bình luận, không nói gì cả”, ông Kraiev nói.
Tuy nhiên, sau khi ông Trump tiết lộ hôm 8/8 rằng một thỏa thuận hòa bình có thể bao gồm “một số trao đổi lãnh thổ”, ông Zelensky không còn lựa chọn nào khác ngoài việc phản bác. “Người Ukraine sẽ không tặng đất của mình cho kẻ xâm lược”, ông tuyên bố vào sáng 9/8.
Tuy vậy, ông Zelensky dường như chưa hoàn toàn loại trừ khả năng trao đổi lãnh thổ, khi nói với các phóng viên trong tuần này rằng đây là “một vấn đề rất phức tạp, không thể tách rời khỏi các bảo đảm an ninh cho Ukraine”.
Để củng cố lập trường với phía Mỹ, Ukraine tiếp tục huy động các đồng minh châu Âu. Trong tuần qua, ông Zelensky đã điện đàm với hơn 20 nhà lãnh đạo châu Âu, bao gồm nhiều lần với Tổng thống Emmanuel Macron của Pháp – một đồng minh thân cận.
Chiến lược này gợi lại chiến thuật quen thuộc được áp dụng lần đầu vào mùa xuân năm nay, khi các nhà lãnh đạo châu Âu liên tục tiếp xúc với ông Trump để thúc đẩy lập trường của Ukraine trong những vòng đàm phán hòa bình ban đầu và đóng vai trò giải tỏa căng thẳng giữa Kiev và Washington.
Vào 9/8, các quan chức cấp cao châu Âu và Ukraine đã gặp gỡ bên ngoài London với các quan chức hàng đầu của Mỹ, bao gồm Phó Tổng thống J.D. Vance, nhằm cố gắng thuyết phục Mỹ không ký thỏa thuận hòa bình với Nga sau lưng họ.
Tuần lễ ngoại giao căng thẳng này đã kết thúc bằng một cuộc gọi chung giữa các nhà lãnh đạo châu Âu, ông Zelensky và ông Trump vào tối 13/8, đúng một tuần sau khi ông Trump lần đầu tiết lộ đề xuất hòa bình của Nga. Các nhà lãnh đạo châu Âu đã nhắc lại những nguyên tắc then chốt: ngừng bắn phải là bước đi đầu tiên; đường chiến tuyến hiện tại phải là điểm khởi đầu cho bất kỳ cuộc đàm phán nào, bao gồm cả các vấn đề lãnh thổ; và bất kỳ thỏa thuận nào cũng phải đi kèm các bảo đảm an ninh cho Kiev.
Một quan chức cấp cao của Ukraine cho biết phía Mỹ đã lắng nghe cẩn thận các lập luận của Ukraine và châu Âu suốt tuần qua, nhưng cảnh báo rằng không ai thực sự biết họ dự định gì trước cuộc họp hôm thứ Sáu.
Ông Zelensky cũng nhấn mạnh điều này hôm 12/8. “Tôi không biết họ sẽ nói gì khi không có chúng tôi”, ông nói với các phóng viên. Nhưng ông khẳng định: “Không thể có những cuộc thảo luận thực chất và hiệu quả về Ukraine nếu thiếu sự tham gia của Ukraine”.
Mỹ tạm dỡ trừng phạt, đưa “củ cà rốt” đất hiếm trước thềm thượng đỉnh Trump-Putin
Tổng thống Macron: Ông Trump hứa hẹn mọi đàm phán về lãnh thổ sẽ có sự tham gia của Ukraine
Ông Zelensky nói ông Trump và ông Putin không thể định đoạt số phận Ukraine ở Alaska
Theo New York Times
