Cuộc truy đuổi có thể sẽ kéo dài nếu nhìn vào quá trình tìm kiếm dai dẳng để thu hồi tài sản từng được Saddam Hussein và Moammar Gadhafi cất giấu ở nước ngoài.
Gia tộc Assad đã xây dựng một mạng lưới đầu tư và lợi ích kinh doanh rộng lớn trong nhiều thập kỷ kể từ khi tộc trưởng Hafez al-Assad lên nắm quyền vào năm 1970. Trong số các giao dịch mua quốc tế được thực hiện bởi những người thân cận của con trai ông, nhà lãnh đạo bị phế truất Bashar al-Assad, còn có nhiều bất động sản hạng sang ở Nga, các khách sạn ở Vienna (Áo) và một máy bay phản lực tư nhân đặt tại Dubai, theo các cựu quan chức Mỹ, luật sư và tổ chức nghiên cứu.
Các luật sư nhân quyền cho biết họ đang có kế hoạch theo dõi nhiều tài sản hơn, hy vọng sẽ thu hồi chúng cho người dân Syria.
“Sẽ có một cuộc săn lùng tài sản của chế độ này trên phạm vi quốc tế”, Andrew Tabler, một cựu quan chức Nhà Trắng chuyên xác định tài sản của các thành viên gia tộc Assad, cho biết. “Họ đã có nhiều thời gian để rửa tiền. Họ luôn có một Kế hoạch B và đã được trang bị tốt để lưu vong”.
Ông Assad đã chạy trốn khỏi Syria đến Nga vào ngày 8/12 khi quân nổi dậy đối lập nhanh chóng tiến về thủ đô Damascus, chấm dứt chế độ kéo dài 24 năm của ông, và sau gần ba thập kỷ cai trị của cha ông. Theo các hãng truyền thông phương Tây, cả hai nhà lãnh đạo đều sử dụng người thân để che giấu tài sản ở nước ngoài.
Ước lượng chính xác về tài sản của gia tộc Assad và thành viên nào trong gia tộc kiểm soát tài sản nào vẫn chưa được biết. Một báo cáo của Bộ Ngoại giao Mỹ năm 2022 cho biết con số ước tính các doanh nghiệp và tài sản liên quan đến gia tộc Assad có thể trị giá tới 12 tỷ USD hoặc thấp nhất là 1 tỷ USD.
Đánh giá cho biết số tiền này có được là nhờ các công ty độc quyền nhà nước và buôn bán loại “ma dược” amphetamine captagon, và một phần được tái đầu tư vào các khu vực nằm ngoài phạm vi của luật pháp quốc tế.
Sự giàu có của gia tộc Assad tiếp tục tăng lên khi người dân Syria bình thường phải vật lộn với tác động của cuộc nội chiến ở đất nước này, bắt đầu vào năm 2011. Ngân hàng Thế giới (WB) tính toán rằng vào năm 2022, gần 70% dân số Syria sống trong cảnh nghèo đói.
Việc tìm kiếm và đóng băng tài sản của gia tộc Assad có thể sẽ rất khó khăn. Mỹ đã tiến hành một chiến dịch trừng phạt kéo dài đối với chế độ Assad, buộc những người giàu có của chế độ này phải giấu tài sản bên ngoài phương Tây và thông qua các thiên đường thuế.
Các nhà điều tra dẫn đầu cuộc săn lùng hàng tỷ USD mà các nhà lãnh đạo Hussein và Gadhafi cất giấu đã mất nhiều năm truy đuổi những người có liên hệ với các nhà lãnh đạo này, điều hướng các công ty vỏ bọc và đệ đơn kiện quốc tế để thu hồi tiền nhưng không thành công. Ví dụ, trong số 54 tỷ USD tài sản mà chế độ Libya trước đây tích lũy được, có rất ít tài sản được thu hồi - bao gồm một bất động sản trị giá 12 triệu USD ở London và 100 triệu USD tiền mặt ở Malta - một quan chức Libya cho biết vào năm ngoái.
Các nhóm pháp lý đã xoay xở để đảm bảo một số lệnh đóng băng tài sản liên quan đến tài sản của gia tộc Assad. Một tòa án ở Paris năm 2019 đã đóng băng tài sản trị giá 90 triệu EUR (95 triệu USD) do Rifaat al-Assad, chú của ông Bashar al-Assad, nắm giữ tại Pháp. Tòa án phán quyết rằng các tài sản này có được thông qua hoạt động rửa tiền có tổ chức từ các quỹ công bị biển thủ.
William Bourdon, vị luật sư nhân quyền đã đệ đơn kiện tại Paris, cho biết tiền ở các thiên đường thuế như Dubai và Nga sẽ khó thu hồi hơn nhiều. Các nhà điều tra cần xin lệnh của tòa án đóng băng tài sản và sau đó thực thi việc thu hồi, và cũng không rõ ai sẽ nhận được số tiền này. Sau khi chính quyền Assad sụp đổ, chính phủ Syria rơi vào tình trạng hỗn loạn, trong khi các nhóm phiến quân Hồi giáo tìm cách lấp đầy khoảng trống quyền lực.
Tích lũy tài sản
Gia tộc Assad bắt đầu tích lũy tài sản ngay sau khi ông Hafez al-Assad nắm quyền kiểm soát Syria sau một cuộc đảo chính không đổ máu.
Ông Hafez đã giao cho anh rể Mohammad Makhlouf, khi đó là một nhân viên hàng không, phụ trách độc quyền nhập khẩu thuốc lá của nước này, Ayman Abdel Nour, một người bạn đại học của ông Bashar al-Assad, cho biết.
Makhlouf cũng nhận được những khoản hoa hồng lớn từ ngành xây dựng đang bùng nổ ở Syria. Khi ông Bashar kế nhiệm cha mình làm lãnh đạo vào năm 2000, Makhlouf đã chuyển giao đế chế kinh doanh cho con trai mình, Rami.
Ông Bourdon, người đã điều tra tài sản của gia tộc Assad, cho biết gia đình Makhlouf được giao trọng trách kiếm tiền đại diện cho Tổng thống và tài trợ cho chế độ và gia đình cầm quyền khi cần thiết. "Gia đình Makhlouf là thị thần của gia tộc Assad", ông nói.
Rami Makhlouf sau đó trở thành nhà tài trợ chính của chế độ với tài sản trong các lĩnh vực ngân hàng, truyền thông, cửa hàng miễn thuế, hãng hàng không và viễn thông, có giá trị lên tới 10 tỷ USD, theo Bộ Ngoại giao Mỹ. Chính phủ Mỹ đã trừng phạt Makhlouf vào năm 2008 vì hưởng lợi và hỗ trợ cho nạn tham nhũng công khai của các quan chức chính quyền Syria.
Cuộc nội chiến Syria bùng nổ năm 2011 đã mở ra những cơ hội mới cho gia tộc Assad. Theo Bộ Ngoại giao Mỹ, em trai của ông Bashar al-Assad là Maher, chỉ huy Sư đoàn Thiết giáp số 4 của Syria, đơn vị tham gia buôn lậu “ma dược” captagon trên khắp Trung Đông.
Theo Đài quan sát Mạng lưới Chính trị và Kinh tế, một tổ chức nghiên cứu của Syria và Arab theo dõi hoạt động buôn bán captagon, trong nhiều năm, số tiền thu được từ loại thuốc này đã giúp chế độ này bù đắp cho các lệnh trừng phạt kinh tế của phương Tây, mang lại doanh thu trung bình hàng năm khoảng 2,4 tỷ USD trong khoảng từ 2020-2022.
Theo một cựu quan chức tình báo châu Âu và là cố vấn của chính quyền Assad, Maher bắt đầu đầu tư ra nước ngoài từ trước cuộc nội chiến và tài sản của ông bao gồm một trang trại ở Argentina.
Trong khi đó, gia đình Makhlouf cũng đầu tư ra nước ngoài, mua bất động sản ở Dubai trị giá khoảng 3,9 triệu USD, bao gồm các biệt thự trên hòn đảo hình cây cọ của tiểu vương quốc này, theo một nghiên cứu năm 2018 của Trung tâm Nghiên cứu Quốc phòng Tiên tiến có trụ sở tại Washington.
Gia đình Makhlouf cũng mua nhiều khách sạn với tổng giá trị 20 triệu EUR ở Vienna, Áo và một nhượng quyền thương mại liên quan đến Buddha Bar, quán bar cao cấp có nguồn gốc từ Paris.
Theo một cuộc điều tra năm 2019 của nhóm chống tham nhũng Global Witness, các thành viên của gia đình Makhlouf cũng sở hữu bất động sản trị giá khoảng 40 triệu USD trong các tòa nhà chọc trời sang trọng ở Moscow, Nga.
Rạn nứt và sụp đổ
Sau đó, vào năm 2020, mối quan hệ kinh tế ở trung tâm của chính quyền Assad đã trở nên căng thẳng. Ông Bashar al-Assad đã công khai gạt Rami Makhlouf ra ngoài lề. Hoàn cảnh bất hòa của họ đến nay vẫn còn mơ hồ. Lúc bấy giờ, nhà lãnh đạo Syria đang thắt chặt kiểm soát đối với các đòn bẩy của nền kinh tế đang suy yếu của Syria.
Makhlouf đã bị quản thúc tại gia và chính quyền Syria đã đưa nhiều lợi ích kinh doanh của ông vào chế độ quản lý của nhà nước.
Một phần lý do cho vụ bắt giữ này có thể là do hình ảnh không tốt: Trong khi người dân Syria phải gánh chịu hậu quả của cuộc nội chiến, hai người con trai của Rami Makhlouf lại tạo dáng trên mạng xã hội tại các hộp đêm sang trọng ở Dubai.
Họ lái xe Ferrari, vung vẩy những chai rượu sâm panh và tạo dáng ngực trần trong các phòng tập thể dục ở Dubai. Trong các quảng cáo trả tiền trên các trang web truyền thông, người con trai cả, Mohammad, cho biết anh đã dùng 43 triệu USD để tùy chỉnh một chiếc máy bay phản lực riêng ở Dubai.
Sau khi chính quyền Assad sụp đổ, người ta vẫn chưa rõ nơi ở của Rami Makhlouf và Maher al-Assad.
Sau khi Rami Makhlouf bị tống khứ, đệ nhất phu nhân Asma al-Assad đã giám sát việc tiếp quản tài sản của chồng mình, bao gồm cả việc kiểm soát một công ty viễn thông lớn, theo một cố vấn của chính quyền Assad và một nhà ngoại giao châu Âu.
Vào năm 2020, Bộ Ngoại giao Mỹ đã trừng phạt bà Asma, tuyên bố bà và các thành viên gia đình đã trở thành một trong số "những kẻ kiếm lời từ chiến tranh khét tiếng nhất" của Syria.
Bộ Ngoại giao Mỹ cho biết Asma al-Assad và gia đình bà đã tích lũy "của cải bất chính bằng tiền của người dân Syria thông qua việc kiểm soát một mạng lưới rộng lớn, bất hợp pháp có liên kết ở châu Âu, vùng Vịnh và những nơi khác".
“Chúng tôi có nhiệm vụ thu hồi tiền cho người dân Syria”, luật sư Bourdon nói.
Trong khi đó, một số người đang tự mình giải quyết vấn đề này. Trong những ngày gần đây, người Syria đã cướp phá một cung điện lộng lẫy của gia tộc Assad, lấy đi đồ đạc và tác phẩm nghệ thuật. Một số người đã quay video đang đứng bên trong một gara đầy xe thể thao, bao gồm cả Aston Martins và Lamborghini.
Israel có ý đồ gì khi chiếm ngọn núi cao nhất Syria sau khi chính quyền Assad sụp đổ?
Pháp sẽ cử phái đoàn ngoại giao tới Syria
Syria kêu gọi thế giới giúp đỡ chống lại hành động quân sự của Israel
Theo Wall Street Journal
