Bước vào thời điểm cuối tuần trước, Tổng thống Syria Bashar al-Assad vẫn chưa có dấu hiệu nhượng bộ.
Theo các quan chức Syria quen thuộc với vấn đề này, khi phe nổi dậy vũ trang khép vòng vây ở Damacus hôm 7/12, ông Assad đã ra lệnh cho lực lượng của mình bảo vệ thành phố thủ đô của Syria, dường như tin tưởng rằng quân đội sẽ đến giải cứu ông.
Đến cuối ngày hôm đó, ông Assad bất ngờ biến mất. Ông đã không xuất hiện trong bài phát biểu chuẩn bị trước người dân cả nước và nội các của ông cũng không biết ông đang ở đâu. Cả thế giới đều biết rằng ông Assad đã trốn khỏi đất nước nhiều giờ trước khi quân nổi dậy chiếm được Syria.
Lực lượng phiến quân trong 11 ngày đã hoàn thành điều tưởng chừng như không thể sau 13 năm chiến đấu với lực lượng của chính quyền Assad. Sáng sớm 8/12, người biểu tình tụ tập trên đường phố thủ đô. Một người dân 37 tuổi nói: “Tôi thực sự lo sợ về một trận chiến ở Damascus”.
Lực lượng chính phủ của ông Assad đã thiếu nguồn cung, kiệt sức sau nhiều năm chiến tranh và quay cuồng vì thất bại sau khi quân nổi dậy chiếm hết thành phố này đến thành phố khác, bắt đầu từ Aleppo vào ngày 30/11.
Trong một khu vực lãnh thổ nhỏ vẫn do phiến quân nắm giữ ở tây bắc Syria, thủ lĩnh phiến quân Abu Mohammed al-Jawlani đang chờ đợi thời cơ để tấn công, nhận thấy được những cơn gió địa chính trị đang thay đổi và thăm dò những điểm yếu.
Thời điểm đã đến khi Israel phát động cuộc tấn công quân sự chống lại Hezbollah vào tháng 9. Lực lượng dân quân Lebanon đã đóng một vai trò quan trọng trong việc củng cố lực lượng của chính quyền Assad nhưng đã bị đánh bại sau khi hàng nghìn cuộc không kích của Israel phá hủy phần lớn kho vũ khí và giết chết nhiều thủ lĩnh của nhóm này.
Cuộc chiến 11 ngày
Sự sụp đổ của ông Assad bắt đầu diễn ra khi Tổng thống Syria đối diện với làn sóng biểu tình rộng khắp vào năm 2011. Sau khi lực lượng an ninh của ông nổ súng vào những người biểu tình, cuộc biểu tình của quần chúng đã chuyển sang nổi dậy vũ trang.
Nga và Iran đã giúp ông Assad giành lại hơn 2/3 lãnh thổ đất nước sau hơn một thập kỷ nội chiến. Trong thời gian đó, các quốc gia Arab từng cắt đứt quan hệ với chính quyền nước này đã bắt đầu nối lại liên hệ với ông Assad. Các quốc gia phương Tây tìm cách lật đổ ông đều mệt mỏi.
Sau đó, những người ủng hộ mạnh mẽ nhất của chính quyền Assad lại bị sa lầy ở nơi khác. Xung đột Nga-Ukraine vào năm 2022 đã thúc đẩy Moscow chuyển phần cứng quân sự ra khỏi Syria. Iran vướng vào xung đột sau khi Hamas phát động cuộc tấn công vào ngày 7/10/2023 tại Israel.
Một cuộc tấn công của Israel nhằm đẩy lùi tầm ảnh hưởng của Iran đã nhằm vào mạng lưới đồng minh dân quân của Iran trong khu vực, tàn phá Hamas ở Gaza, Hezbollah ở Lebanon và tấn công mạng lưới quân sự ngầm của Iran ở Syria.
Tất cả những điều đó đã mở ra cánh cửa cho Hayat Tahrir al-Sham (HTS), nhóm nổi dậy do Jawlani lãnh đạo. Trong 4 năm kể từ khi chính quyền Syria kết thúc cuộc tấn công lớn cuối cùng, nhóm phiến quân này đã âm thầm xây dựng năng lực quân sự của mình. HTS thành lập học viện quân sự và bắt đầu sản xuất vũ khí, bao gồm cả máy bay không người lái.
Aleppo, từng là thành phố lớn nhất của Syria trước chiến tranh và là trung tâm thương mại lớn, là nơi lực lượng phiến quân bám trụ dai dẳng nhất. Phiến quân ở đó đã cầm cự được 4 năm, bất chấp một cuộc bao vây cũng như không kích của chính quyền cho đến khi lực lượng này bị trục xuất khỏi thành phố vào năm 2016.
Việc phiến quân chiếm được Aleppo trong năm nay đã giáng một đòn nặng nề vào chính phủ. Trước khi ông Assad tuyên bố thất bại, Jawlani đã vượt qua đám đông những người ủng hộ để bước lên các bậc thang của thành cổ Aleppo và hứa hẹn một kỷ nguyên mới cho Syria.
“Tôi không nghĩ họ có thể chiếm được Aleppo trong 4 ngày”, Aaron Zelin, thành viên cấp cao tại Viện Chính sách Cận Đông của Washington và là tác giả cuốn sách gần đây về HTS, cho biết.
Sau khi Aleppo thất thủ, ông Assad đã cố gắng tập hợp sự hỗ trợ cho lực lượng quân sự đang suy yếu của mình, bằng cách kêu gọi Nga và Iran. Phía Nga đã tiến hành các cuộc không kích và kết thúc trong vài ngày.
Iran nói với chính quyền Assad rằng sự giúp đỡ đến từ phía họ, nếu có, cũng chỉ ở mức hạn chế. Các quan chức Iran đổ lỗi cho ông Assad vì đã không chuẩn bị cho cuộc tấn công của phiến quân và nói rằng họ không thể gửi quân tiếp viện vì bị Israel cản trở, các quan chức Syria cho biết. Một máy bay Iran hướng tới Syria hồi đầu tuần này đã phải quay đầu vì mối đe dọa từ các cuộc không kích của Israel.
Theo các quan chức Syria, thay vì cho viện trợ, Iran đã ra lệnh cho Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo và các lực lượng dân quân trực thuộc của họ đứng ngoài cuộc chiến. Iran sau đó đã điều phối một lối thoát an toàn cho nhân viên của mình và đạt được thỏa thuận để các chiến binh của họ bàn giao lãnh thổ một cách hòa bình cho phiến quân.
Sau khi chiếm được Aleppo, quân nổi dậy tiến về phía nam trên một đoàn xe bán tải trên đường tới Hama. Ở đó, một trận chiến khốc liệt diễn ra với thương vong lớn cho cả hai bên. Thế nhưng, phiến quân đã chiếm được Hama trong vài ngày.
Vào đêm 5/12, quân nổi dậy đã tập hợp một đoàn xe vũ trang trên đường tới Homs, sẵn sàng cắt đứt quyền tiếp cận của ông Assad tới các căn cứ quân sự trên bờ biển Địa Trung Hải và biên giới Lebanon.
Tiếp quản thủ đô, chuyển giao quyền lực
Người dân ở thủ đô của Syria cho biết sự hoảng loạn lan rộng ở Damascus sau khi quân nổi dậy tràn vào Hama. Một người dân 37 tuổi cho hay ông đã cố gắng hoàn tất thủ tục giấy tờ trong hôm 6/12, đề phòng trường hợp phải trốn khỏi đất nước.
Một người dân khác đã lái xe qua thành phố trong vài giờ trước khi nó bị chiếm cho biết anh ta đã cho một người lính đi nhờ. “Anh ấy rất sợ hãi”, người này nói.
Trên đường phố, người dân xếp hàng bên ngoài các cửa hàng để mua những sản phẩm đang nhanh chóng biến mất khỏi kệ hàng. Giá cả tăng cao và những cảm xúc đó khiến người đàn ông 37 tuổi nhớ lại những ngày đầu của cuộc nội chiến.
Vào khoảng 3h00 sáng ở Damascus, tiếng hô vang và tiếng súng đã đánh thức ông. Ông nói những người bên ngoài là người địa phương chứ không phải quân nổi dậy, nhiều người trong số họ bị thu hút bởi chiến thắng của quân nổi dậy. Cuộc tiến công vào thủ đô đã đánh thức các mạng lưới và nhóm nổi dậy ngầm vốn đã không hoạt động trong nhiều năm.
Tuy nhiên, khi nhiều giờ trôi qua, nỗi sợ hãi về sự hỗn loạn của ông ngày càng lớn. Những người đàn ông có vũ trang không rõ danh tính gõ cửa một người quen và hỏi về tôn giáo của anh ta. Một người hàng xóm trở về nhà thì phát hiện những người có vũ trang đã phá cửa và cướp phá.
Một tòa nhà chính phủ gần đó đã bị cướp phá, bất chấp chỉ thị của các thủ lĩnh nổi dậy về việc xâm phạm tài sản công. Lệnh giới nghiêm được áp dụng ở thủ đô từ 4h00 chiều đến 5h00 sáng, tiếng súng vẫn tiếp tục.
Một số tướng lĩnh quân sự, tin rằng cuộc chiến đã thất bại, đã đặt hy vọng vào một thỏa thuận khả thi về việc chuyển giao quyền lực thay vì đứng yên và chiến đấu.
Giới chức Syria cho biết các nhà lãnh đạo an ninh quốc gia đã ra lệnh bàn giao một cách hòa bình cho quân nổi dậy mà không thông báo cho ông Assad. Trong khi, ông Assad đã sớm lên máy bay tới Nga.
Sau khi ông Assad ra đi, Jawlani tiến vào Damascus trong hôm 8/12 và tản bộ giữa những người ủng hộ đang cổ vũ tại một công viên và một nhà thờ Hồi giáo có từ thế kỷ thứ 8, ca ngợi việc tiếp quản quyền lực là sự kiện lịch sử.
“Chúng tôi quyết tâm tiếp tục con đường mà người dân Syria đã bắt đầu vào năm 2011”, Jawlani nói trước đám đông. “Tương lai là của chúng ta”.
Truyền thông Nga: Tổng thống Syria được cấp quyền tị nạn ở Moscow
Nga xác nhận Tổng thống Bashar al-Assad từ chức và rời khỏi Syria
Phiến quân Syria tuyên bố lật đổ chính quyền, Tổng thống Assad bị nghi đã thiệt mạng
Theo Wall Street Journal
