Đây vốn là một sáng kiến được Quốc hội phê chuẩn dưới thời chính phủ trước, nhằm khuyến khích người dân, đặc biệt là lao động phi chính thức, tích lũy cho tuổi già thông qua một hình thức vừa quen thuộc vừa lạ lẫm: mua vé số để tiết kiệm.
Thế nhưng, chính phủ mới lại đưa ra đề xuất thay thế bằng một phiên bản khác, mang tên “xổ số trực tuyến tiết kiệm hưu trí”. Ý tưởng này nhanh chóng vấp phải sự chỉ trích dữ dội, khi nhiều chuyên gia và chính trị gia cho rằng đây thực chất chỉ là sự “đánh tráo khái niệm”, làm suy yếu đi giá trị tích lũy của chương trình gốc.
Chương trình xổ số hưu trí vận hành thế nào?
Theo thiết kế ban đầu, chương trình xổ số hưu trí của Quỹ Tiết kiệm Quốc gia (NSF) vận hành khá độc đáo.
Người dân từ 15 tuổi trở lên có thể mua vé số với giá 50 baht (40.000 đồng). Điểm đặc biệt là toàn bộ số tiền này không hề mất đi, mà được cộng thẳng vào tài khoản tiết kiệm hưu trí của người mua. Trong khi đó, họ vẫn có cơ hội trúng thưởng, từ những giải phụ nhỏ đến giải đặc biệt trị giá 1 triệu baht (813 triệu đồng), nhưng dù may mắn hay không, số tiền gốc vẫn nằm yên đó và chỉ được rút ra khi người mua bước sang tuổi 60, hoặc sau ít nhất 5 năm đối với người lớn tuổi hơn.
Nói cách khác, việc mua vé số không chỉ là một trò may rủi, mà còn là một cách gửi tiền dài hạn, được bao bọc bởi phần thưởng hấp dẫn từ nhà nước.
Mô hình này nhanh chóng được ca ngợi như một công cụ chính sách sáng tạo. Thái Lan vốn là quốc gia có hàng triệu người dân mua vé số mỗi tuần, và thay vì để khoản chi tiêu ấy biến mất vào tay các đại lý, chương trình biến nó thành khoản tích lũy cho tương lai.
Đặc biệt, Thái Lan hiện có khoảng 21 triệu lao động phi chính thức – tức gần một nửa lực lượng lao động – vốn không được bao phủ bởi các quỹ hưu trí công ty hay bảo hiểm xã hội. Với họ, xổ số hưu trí được xem như một chiếc phao an sinh quan trọng. Nhà nước cũng thể hiện cam kết mạnh mẽ khi đảm nhận toàn bộ chi phí chi trả giải thưởng, ước tính gần 800 triệu baht (650 tỷ đồng) mỗi năm.
Chương trình mới gây tranh cãi
Tuy nhiên, đề xuất xổ số trực tuyến mà chính phủ mới đưa ra lại hoạt động theo cách khác. Người chơi sẽ mua vé 80 baht (65.000 đồng), và chỉ một phần rất nhỏ, tối đa khoảng 13 baht (10.000 đồng), được chuyển vào tài khoản tiết kiệm. Phần còn lại rơi vào chi phí quản lý và ngân sách hoạt động của Văn phòng Xổ số Chính phủ (GLO).
Chương trình tiết kiệm xổ số trực tuyến quy định người mua vé trên các nền tảng trực tuyến chấp nhận rằng một phần tiền mua hàng được phân bổ vào tài khoản tiết kiệm của họ.
Những tài khoản này chỉ có thể được rút khi người sở hữu đạt 55 tuổi, hoặc sau khi đã sở hữu ít nhất 5 năm. Đối với người mua lớn tuổi hơn, chẳng hạn như người 58 tuổi, họ phải sở hữu tài khoản thêm 5 năm nữa mới được rút tiền.
Kinh phí cho chương trình này được phân bổ từ doanh thu của GLO. Trong tổng doanh thu bán vé của GLO, 60% được dùng để trả thưởng, 20% cho kho bạc quốc gia, 17% cho các hoạt động của GLO và 3% cho chi phí hoạt động.
Trong khi đó, chương trình xổ số hưu trí thuộc NSF trước đây, đã được Quốc hội thông qua, được thiết kế như một công cụ khuyến khích tiết kiệm hưu trí, với giải thưởng xổ số là một hình thức khuyến khích. Bất kỳ ai từ 15 tuổi trở lên, kể cả là thành viên của NSF, đều có thể mua vé số hưu trí với giá 50 baht mỗi vé, tối đa 3.000 baht mỗi người mỗi tháng.
Theo ông Paopoom Rojanasakul, cựu Thứ trưởng Tài chính và hiện là Phó lãnh đạo đảng Pheu Thai, điều này khiến hiệu quả tiết kiệm giảm đi đáng kể, và có nguy cơ biến chương trình thành một hình thức xổ số thông thường được gắn thêm mác “tiết kiệm hưu trí”. Ông gọi đây là một sự né tránh, thay vì triển khai đúng tinh thần chương trình gốc đã được Quốc hội thông qua.
Không chỉ chính khách, nhiều học giả cũng bày tỏ lo ngại. Chuyên gia kinh tế độc lập Aat Pisanwanich cho rằng, hình thức xổ số trực tuyến chẳng khác nào một cách “ru ngủ người dân bằng những con số”, khi dùng hứa hẹn tiết kiệm làm vỏ bọc để thúc đẩy tiêu thụ vé số. Theo ông, điều này có thể khiến nhiều người dân, thay vì dành tiền cho nhu cầu thiết yếu, lại bị hấp dẫn bởi cơ hội trúng thưởng và lợi ích tiết kiệm nhỏ giọt.
Tuy vậy, ông Aat cũng thừa nhận trong bối cảnh lãi suất tiết kiệm ngân hàng ở Thái Lan dưới 1%, và khoảng chênh lệch giữa lãi suất cho vay và huy động lên tới 5–7% – cao hơn nhiều so với Singapore hay Malaysia – thì xổ số hưu trí trực tuyến có thể trở thành một kênh hấp dẫn hơn so với gửi tiết kiệm truyền thống.
Văn hóa vé số và áp lực an sinh
Vé số từ lâu đã trở thành một phần văn hóa đời sống của Thái Lan. Mỗi tháng, hàng triệu người Thái dành một khoản thu nhập đáng kể cho xổ số, coi đó như một hy vọng đổi đời. Việc gắn tiết kiệm hưu trí với vé số vì thế vừa chạm đến thói quen sẵn có của người dân, vừa tận dụng một “dòng chảy tiền mặt” vốn thường bị tiêu tán.
Trong khi đó, Thái Lan đang già hóa dân số với tốc độ chóng mặt. Theo dự báo, đến năm 2030, gần 1/3 dân số nước này sẽ trên 60 tuổi, khiến hệ thống an sinh xã hội đối mặt với sức ép khổng lồ. Thêm vào đó, nợ hộ gia đình ở Thái Lan hiện ở mức trên 90% GDP, một trong những tỷ lệ cao nhất châu Á. Trong bối cảnh nhiều gia đình phải vật lộn xoay xở từng đồng, việc dành tiền cho hưu trí vốn đã khó khăn, lại càng trở nên xa vời.
Chính vì thế, chương trình xổ số hưu trí của NSF được nhiều người coi là một bước đi khôn ngoan. Nó biến một khoản chi mang tính “cảm xúc” (mua vé số với hy vọng thắng giải) thành một khoản đầu tư dài hạn, đồng thời bổ sung thêm động lực bằng các giải thưởng định kỳ. Đối với hàng triệu lao động phi chính thức – từ người bán hàng rong, tài xế tuk-tuk đến công nhân tự do – đây không chỉ là một trò chơi may rủi, mà là một kênh tiết kiệm duy nhất họ có thể tiếp cận.
Điểm cốt lõi của cuộc tranh cãi hiện nay nằm ở việc liệu chương trình có thực sự phục vụ mục tiêu an sinh xã hội hay không. Với phiên bản gốc của chương trình, mỗi tấm vé số là một viên gạch nhỏ góp vào quỹ hưu trí cá nhân, biến thói quen chơi số của người dân thành một hành động tiết kiệm dài hạn. Với phiên bản trực tuyến mới, phần tiết kiệm bị thu hẹp lại đáng kể, khiến niềm tin vào giá trị của nó suy giảm.
Tòa Tối cao Thái Lan tuyên ông Thaksin ngồi tù 1 năm, chấm dứt tranh cãi đặc quyền
Cựu Thủ tướng Thái Lan Thaksin trở lại Bangkok
Ông Anutin Charnvirakul: Hành trình từ tài phiệt xây dựng đến Thủ tướng Thái Lan
Theo Bangkok Post, The Nation
