Tình báo Mỹ tự mâu thuẫn
Các cơ sở hạt nhân của Iran phân bố ở nhiều khu vực trên cả nước. Theo báo cáo của Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) tháng trước, Iran đã tích lũy được 408,6 kg uranium làm giàu ở mức 60% (gần đạt mức dùng cho vũ khí), sau khi xây dựng các cơ sở ngầm và lắp đặt máy ly tâm.
Mặc dù ông Trump liên tục tuyên bố từ cuối tuần trước rằng Mỹ đã “hoàn toàn phá hủy” năng lực hạt nhân của Iran, các cơ quan tình báo Mỹ vẫn đang đánh giá thiệt hại thực tế do các cuộc không kích gây ra, cũng như xác định Iran còn giữ lại được bao nhiêu uranium.
Các quan chức Mỹ thừa nhận thông tin tình báo về kho uranium của Iran hiện rất mâu thuẫn, thậm chí ngay trong nội bộ Iran cũng có những đánh giá trái ngược.
Dựa trên các phát ngôn của giới chức Mỹ, Iran và Liên Hợp Quốc, cũng như hình ảnh vệ tinh sau đợt không kích của Mỹ và Israel, tình hình ba cơ sở hạt nhân chính của Iran hiện có thể tóm tắt bằng ba cụm từ: bị "hư hại nghiêm trọng", chưa bị phá hủy hoàn toàn, và nội tình chưa rõ.
Cơ sở hạt nhân Fordow
Đây là nhà máy làm giàu nhiên liệu hạt nhân nằm sâu trong núi, với công trình chính được đặt ngầm khoảng 81 mét dưới lòng đất, chứa khoảng 3.000 máy ly tâm hiện đại. Báo cáo của IAEA năm 2023 từng phát hiện urani có độ tinh khiết 83,7% tại đây – gần đạt mức cần thiết để chế tạo vũ khí hạt nhân (90%).
Ngày 21/6, quân đội Mỹ ném 12 quả bom xuyên phá boongke GBU-57 nặng 13,6 tấn xuống cơ sở này. Hình ảnh vệ tinh sau đó cho thấy có sự thay đổi rõ rệt trên mặt đất và có bụi mù – được cho là vị trí bị trúng bom. Báo cáo sơ bộ của quân đội Mỹ rò rỉ cho biết hai lối vào cơ sở ngầm này đã bị “bịt kín”, nhưng công trình ngầm không bị phá hủy hoàn toàn.
Tổng giám đốc IAEA, ông Rafael Grossi ngày 26/6 cho biết, các máy ly tâm cực kỳ nhạy cảm với chấn động và có thể đã “không còn hoạt động” sau vụ nổ. Tuy nhiên, ông cho rằng việc khẳng định chương trình hạt nhân của Iran “bị phá hủy hoàn toàn” là “quá sớm”.
Cơ sở hạt nhân Natanz
Đây được xem là trung tâm làm giàu urani lớn nhất của Iran. Một phần công trình đặt ngầm dưới đất nhưng chỉ cách mặt đất vài mét. Trong đợt xung đột lần này, nơi đây liên tục bị Israel tấn công và cũng là mục tiêu không kích của quân đội Mỹ.
Ảnh: Maxar.
IAEA cho biết các tên lửa của Israel đã gây “tác động trực tiếp” lên phòng máy ly tâm dưới lòng đất và phá hủy một số công trình hạt nhân bên trên. Hình ảnh vệ tinh ngày 22/6 cho thấy có hai hố bom xuất hiện bên trên khu vực được cho là phía trên phòng máy ly tâm.
Cơ sở hạt nhân Isfahan
Cơ sở này được cho là nơi lưu trữ urani làm giàu, và có cả dây chuyền chuyển đổi urani từ quặng sang khí, rồi từ khí thành vật liệu rắn – quy trình then chốt để chế tạo vũ khí hạt nhân.
Trong cuộc xung đột vừa qua, cơ sở này đã bị Israel phóng tên lửa tấn công, sau đó tiếp tục trúng hơn 20 quả tên lửa hành trình phóng từ tàu ngầm hạt nhân của Mỹ.
Ngày 25/6, Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio tuyên bố đợt tấn công đã phá hủy “cơ sở chuyển đổi hạt nhân” của Iran, làm suy yếu đáng kể khả năng phát triển chương trình hạt nhân của nước này.
Các chuyên gia quốc tế nhận định cơ sở này bị hư hại nghiêm trọng, có thể trở thành “nút thắt” lớn trong tiến trình phát triển vũ khí hạt nhân của Iran và cần vài năm mới có thể khôi phục – với điều kiện Iran không bí mật xây dựng một cơ sở thứ hai tương tự.
Uranium hiện đã được cất giấu ở nơi bí mật?
Tình báo Mỹ từ lâu cho rằng Iran từng xây dựng các cơ sở hạt nhân ngầm bí mật.
Ông Grossi tiết lộ, các quan chức Iran từng tuyên bố rằng nếu cảm thấy kho uranium bị đe dọa, họ sẽ chuyển nó đi nơi khác.
Khoảng một tuần trước khi Israel ra tay, nhóm thanh tra của ông Grossi là những người cuối cùng tận mắt nhìn thấy kho uranium của Iran. Thông tin cho biết, số urani này được Iran chứa trong các thùng đặc biệt, có thể đặt vừa cốp sau của 10 chiếc xe ô tô con.
Giới phân tích nhận định, uranium làm giàu 60% là tài sản chiến lược hàng đầu của Iran – vừa là con bài mặc cả ngoại giao, vừa là “vốn liếng” trong cuộc chạy đua hạt nhân, nên việc họ để toàn bộ chúng tập trung tại một nơi duy nhất là điều “phi logic”.
Tuy nhiên, đến nay, chưa có bất kỳ bằng chứng nào xác định rõ urani được lưu giữ ở đâu, hoặc liệu nó có bị chuyển đi hay không. Ông Trump ám chỉ kho uranium này nằm tại cơ sở Fordow. IAEA thì cho rằng phần lớn được giữ tại Isfahan, nơi có các lò phản ứng và công trình hạt nhân khác. Một số chuyên gia lại nghi ngờ Iran đã chia nhỏ và phân tán ra nhiều nơi.
Đầu tháng 6, một quan chức Iran tuyên bố nước này còn có một cơ sở làm giàu uranium khác, nằm ở “nơi an toàn và không thể bị phá hủy”. Một học giả Mỹ cho rằng cơ sở này có thể nằm dưới núi Kuh-Korang Gazla gần Natanz ở độ sâu hơn gấp đôi so với cơ sở Fordow.
“Urani đã làm giàu chưa được chuyển đi”?
Rạng sáng 22/6 (giờ địa phương), sau khi Mỹ hoàn tất không kích, phía Iran tuyên bố đã sơ tán các cơ sở hạt nhân và chuyển vật liệu đi từ trước đó nên thiệt hại không lớn. Một số bằng chứng cho thấy vài ngày trước đợt không kích vào Isfahan, có nhiều xe tải ra vào khu vực, có thể đang chuyển vật liệu hạt nhân.
Phó Tổng thống Mỹ J.D. Vance cùng ngày 22/6 cho biết, Mỹ hy vọng có thể đàm phán với Iran về kho uranium này. Tuy nhiên đến ngày 26/6, chính quyền ông Trump đã bác bỏ thông tin nói rằng Iran đã chuyển đi lượng uranium làm giàu trước khi bị tấn công. “Không có gì được mang ra khỏi các cơ sở cả! Việc đó quá tốn thời gian, quá nguy hiểm, lại nặng và rất khó để vận chuyển!”, ông Trump viết trên mạng xã hội.
Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth cùng ngày cũng nói rằng theo các báo cáo tình báo ông đã xem, “không có vật liệu nào bị chuyển ra trước khi Mỹ không kích, tất cả vẫn còn nguyên vị trí”.
Tuy nhiên, các quan chức châu Âu và các tổ chức quốc tế tỏ ra hoài nghi.
Một quan chức châu Âu ngày 26/6 cho biết, đánh giá ban đầu cho thấy Iran thực sự đã di chuyển một phần uranium, nhưng chưa rõ nơi lưu giữ hiện tại.
“Không rõ họ đã chuyển đi toàn bộ hay chưa, nhưng có bằng chứng cho thấy một phần lớn đã được chuyển”, ông Grossi nói.
Hạ nghị sĩ Jim Himes – thành viên cao cấp của Ủy ban Tình báo Hạ viện Mỹ – cho rằng vấn đề uranium làm giàu có ý nghĩa sống còn. “Nếu người Iran đã chuyển uranium 60%, các máy ly tâm và thiết bị đến một nơi bí mật thì việc phá hủy ba cơ sở hạt nhân là hoàn toàn vô nghĩa…”.
Vấn đề bây giờ là: Mỹ không biết lượng uranium làm giàu của Iran hiện đang ở đâu?
Hé lộ kế hoạch mặc cả của Mỹ với Iran: 30 tỷ USD đổi lấy chương trình hạt nhân không làm giàu
Mỹ dùng 20% kho tên lửa THAAD trong 11 ngày: Hệ thống phòng thủ toàn cầu lộ hạn chế?
