Trung Quốc đang lên kế hoạch xây dựng một con đập lớn ở Tây Tạng với công suất phát điện đạt 70 gigawatt, gấp ba lần đập thủy điện lớn nhất thế giới Tam Hiệp. Công trình này sẽ bắc qua sông Yarlung Zangbo, trước khi con sông này ra khỏi dãy Himalaya và chảy vào Ấn Độ.
Yarlung Tsangpo là con sông dài nhất ở Tây Tạng và thung lũng Yarlung Tsangpo ở miền nam Tây Tạng là thung lũng sâu nhất thế giới với độ cao 7.000 mét từ đỉnh núi cao nhất xuống vực thấp nhất.
Dự án đã được chính quyền trung ương phê duyệt năm ngoái và nằm trong kế hoạch 5 năm lần thứ 14, với thời hạn đến năm 2035. Tuy nhiên, hiện tượng băng tan có thể khiến phần lớn kế hoạch bị đình trệ.
Năm 2018, băng tan gây lở đất chặn Yarlung Tsangpo tại lưu vực Sedongpu, huyện Milin, tạo thành hồ chứa khoảng 600 triệu m3 nước. Với việc quá nhiều nước ở phía thượng nguồn như hiện nay, con đập dự kiến được xây có thể bị sập bất cứ lúc nào.
 |
| Hồ chứa tại lưu vực Sedongpu (màu đỏ) được hình thành sau vụ lở đất năm 2018. Đồ họa: SCMP. |
Hồ Sedongpu nằm phía trên địa điểm dự kiến xây dựng siêu nhà máy thủy điện, chỉ cách vài chục km. Với lượng nước khổng lồ treo lơ lửng bên trên, không một công nhân xây dựng nào có thể di chuyển vào để giải phóng mặt bằng.
Để xây con đập lớn, trước tiên họ phải loại bỏ con đập nhỏ hình thành do lở đất. Một số nhóm nhà khoa học và kỹ sư đã đến Sedongpu những năm gần đây, gồm một số chuyên gia hàng đầu quốc gia về xây dựng dân dụng, nghiên cứu sông băng và phòng chống sạt lở đất. Họ đã thu thập lượng lớn dữ liệu bằng cách sử dụng máy bay không người lái và các thiết bị tiên tiến khác, đồng thời được giới chức yêu cầu đưa ra giải pháp sau khi kết thúc đánh giá.
"Tình hình rất khó khăn. Hiện chưa có một giải pháp tức thời nào", Xing Aiguo, giáo sư kỹ thuật dân dụng tại Đại học Giao thông Thượng Hải, người tham gia một trong các nghiên cứu, cho biết.
Các chuyên gia không thể tìm ra cách gia cố con đập hình thành do sạt lở hoặc loại bỏ nó an toàn. Tệ hơn nữa, họ nhận thấy những thảm họa tương tự có thể sẽ xảy ra một lần nữa trong cùng khu vực do biến đổi khí hậu.
"Khu vực này rộng lớn và có nhiều sông băng", Xing nói. Ngay cả khi có phương pháp, việc xử lý cảnh quan thiên nhiên khắc nghiệt như vậy bằng các phương pháp kỹ thuật có thể là thách thức về mặt kỹ thuật và rất tốn kém.
1/4 sông băng trên cao nguyên Tây Tạng đã biến mất kể từ những năm 1970 và 2/3 trong số còn lại sẽ biến mất vào cuối thế kỷ này, theo ước tính của Ủy ban liên chính phủ về Biến đổi khí hậu của Liên Hợp Quốc. Các nghiên cứu phát hiện lượng nước tan chảy và nhiệt độ tăng có thể khiến "mái nhà thế giới" trở thành nơi sinh sống dễ dàng hơn, với năng suất cây trồng lớn hơn, nhưng rủi ro thiên tai, gồm lũ lụt và lở đất, cũng tăng lên.
Băng có thể biến một vụ lở đất thành thảm họa khủng khiếp. Chẳng hạn tại Sedongpu, các mảnh vỡ băng di chuyển hơn 10 km với tốc độ tối đa 72 km/h, theo ước tính của trạm giám sát môi trường địa chất Tây Tạng. Vật liệu băng cũng khiến con đập hình thành sau vụ sạt lở dễ bị sập hơn. Băng tan khiến độ cao đỉnh núi sụt giảm cũng đồng nghĩa ngay cả một lượng nước tương đối nhỏ cũng có thể gây ra sự tàn phá nghiêm trọng ở hạ lưu.
Liu Chuanzheng, nhà nghiên cứu thuộc Trung tâm Tư vấn Giảm nhẹ Địa chấn thuộc Bộ Tài nguyên, cho rằng "nên tránh hoàn toàn" hoạt động của con người ở khu vực Sedongpu.
"Việc phát triển, sử dụng tài nguyên thiên nhiên và năng lượng ở sông Yarlung Tsangpo phải xem xét đầy đủ tình hình tuyết lở và các dòng chảy mảnh băng trong thung lũng Sedongpu", ông cho biết trong báo cáo chính thức về vụ lở đất được công bố trên tạp chí Geology ở Trung Quốc năm 2019.
 |
| Sông Yarlung Zangbo đoạn chảy qua thành phố Nyingchi, khu tự trị Tây Tạng, phía tây Trung Quốc trong bức ảnh chụp ngày 28/3. Ảnh: AFP. |
Một số nhà khoa học Trung Quốc đề xuất thay vì xây siêu đập, có thể đào đường hầm dài 16 km xuyên qua một trong những ngọn núi cao ở thung lũng Yarlung Tsangpo. Nước có thể được dẫn vào đường hầm để đẩy các tua-bin phát điện. Đề án này sẽ giảm sản lượng điện xuống 50GW, khoảng gấp đôi so với đập Tam Hiệp, nhưng giảm nguy cơ thiệt hại do lở đất hoặc các thảm họa thiên nhiên khác.
Kế hoạch đập Yarlung Tsangpo của Trung Quốc cũng bị Ấn Độ, quốc gia ở hạ nguồn, phản đối. Một khu vực rộng lớn ở miền nam Tây Tạng vẫn trong tình trạng tranh chấp giữa Trung Quốc - Ấn Độ và New Delhi lo ngại Bắc Kinh sẽ sử dụng con đập để cắt nguồn cung cấp nước thiết yếu của họ.
Để đối phó, chính phủ Ấn Độ cũng có kế hoạch xây dựng con đập công suất 10GW trong khu vực do họ kiểm soát. Các nhà khoa học Ấn Độ nói với truyền thông địa phương rằng chi phí môi trường sẽ rất cao và chính phủ Ấn Độ nên đợi Trung Quốc công bố dự án rõ ràng trước khi thực hiện bất kỳ động thái nào.
Theo Vnexpress
