Việc không được bầu chọn và thiếu sự ủng hộ của công chúng không ngăn được Chánh văn phòng của Tổng thống Volodymyr Zelensky tích lũy một mức quyền lực hiếm thấy trong Ukraine hiện đại. Giờ đây, ông đối mặt với áp lực buộc phải rời vị trí.
Chánh văn phòng của Tổng thống Volodymyr Zelensky, ông Andriy Yermak, đã củng cố một mức độ quyền lực chưa từng có trong chính phủ Ukraine – nắm ảnh hưởng ở Quốc hội, nội các và các thể chế then chốt của nhà nước.
Dẫu giữ vị trí thống trị, ông Yermak vẫn là một nhân vật gây tranh cãi, thường bị nhìn nhận bằng sự hoài nghi cả trong lẫn ngoài Ukraine.
Tầm ảnh hưởng của ông Yermak lan sang cả cơ quan thực thi pháp luật thông qua các cấp phó thân tín và đặt ông vào trung tâm của các cuộc gặp ngoại giao cấp cao, thường khiến ngành ngoại giao truyền thống của Ukraine bị gạt sang một bên.
Vai trò “người giữ cửa” của ông đối với Tổng thống Zelensky giúp ông trở nên không thể thay thế, nhưng đồng thời cũng khiến ông trở thành đối tượng bị chế giễu và gây thất vọng trong mắt các đồng minh, những người phàn nàn rằng sự hiện diện dày đặc của ông vượt xa khả năng thật sự.
“Chúng tôi buộc phải làm việc với ông ta, ông ta là người của ông Zelensky”, một quan chức cấp cao châu Âu nói với tờ Kyiv Independent. “Chúng tôi không có lựa chọn nào khác”.
Một nhà ngoại giao châu Âu khác, khi thảo luận về quan hệ căng thẳng Ukraine–Mỹ và những hướng đi có thể, nói rằng “bất cứ phương án nào cũng tốt hơn việc lại cử Yermak (sang Washington)”.
Cả hai quan chức đều cho biết ông Yermak không được nhìn nhận tích cực ở Brussels và Washington. Tại Ukraine, danh tiếng của ông thậm chí còn tệ hơn.
Quyền lực bao trùm và khát vọng kiểm soát của ông Yermak đã được bàn luận rộng rãi trong giới quan chức Ukraine và nước ngoài. Những người trao đổi với Kyiv Independent nói với sự chắc chắn rằng chính ông Yermak là người “bấm nút” cho cuộc tấn công gần đây vào các cơ quan chống tham nhũng của đất nước.
Chính những người đó cũng cho rằng ông Yermak là một trong những lý do khiến cuộc tấn công thất bại.
Giờ đây, khi Ukraine đang rung chuyển bởi bê bối tham nhũng lớn nhất trong nhiệm kỳ Tổng thống của ông Zelensky – với vòng thân cận của Tổng thống bị lôi vào – ông Yermak đang ở trong tâm điểm, dù tên ông không nằm trong số những người bị cáo buộc.
“Ông Andriy Yermak quyền lực đến mức can dự vào quá nhiều vấn đề trong nước, đến nỗi không thể có một vụ tham nhũng quy mô lớn như vậy mà không có sự hiểu biết và nắm rõ sâu sắc của ông ta”, bà Daria Kaleniuk, giám đốc điều hành Trung tâm Hành động Chống Tham nhũng Ukraine, cho hay.
Con tàu đang chìm?
Sự hiện diện “ở khắp nơi” của ông Yermak có thể là điều cuối cùng khiến ông thất thế: Theo nguồn tin của Kyiv Independent gần cuộc điều tra tham nhũng quy mô lớn đang diễn ra và gây chấn động Ukraine tuần trước, tên của ông Yermak cũng xuất hiện trong hồ sơ.
Trong cuộc điều tra này, Cục Chống Tham nhũng đã công bố các đoạn ghi âm cáo buộc bạn bè của tổng thống và các quan chức cấp cao rửa tiền và nhận lại quả từ các hợp đồng nhà nước. Hơn 100 triệu USD được cho là đã bị rửa.
Người bị cáo buộc cầm đầu là ông Timur Mindich, một cộng sự thân thiết của ông Zelensky và đồng sở hữu công ty sản xuất Kvartal 95 trước đây của Tổng thống. Ông Mindich từng gọi ông Yermak là “bạn của tôi”. Ông Mindich đã được báo trước và rời khỏi Ukraine trước khi bị bắt.
Những người bị lôi vào còn có cộng sự của Zelensky và cựu Phó Thủ tướng Oleksii Chernyshov; Bộ trưởng Tư pháp Herman Halushchenko, người giữ chức Bộ trưởng Năng lượng cho đến đầu năm nay; Bộ trưởng Năng lượng Svitlana Hrynchuk; và ông Rustem Umerov, cựu Bộ trưởng Quốc phòng và hiện là thư ký Hội đồng An ninh và Quốc phòng Quốc gia.
Các nhà điều tra khẳng định rằng phần thông tin họ công bố không phải tất cả những gì họ nắm giữ, khiến cả nước đồn đoán ai khác có thể liên quan.
Theo một nguồn tin của Kyiv Independent trong cơ quan thực thi pháp luật, một phần số tiền từ phi vụ được dùng để xây bốn căn biệt thự xa hoa ở ngoại ô Kyiv, do ông Chernyshov giám sát. Một trong số các căn đó, nguồn tin nói, được dành cho ông Yermak.
Tham nhũng, làm giàu bất chính và nhận hối lộ đã vây quanh văn phòng của Yermak trong nhiều năm.
Cấp phó của ông Yermak trước đây, ông Andriy Smyrnov, đã bị truy tố tội làm giàu bất chính, rửa tiền và nhận hối lộ, và hai cấp phó khác – Kyrylo Tymoshenko và Rostyslav Shurma – đã bị điều tra trong các vụ án tham nhũng nhưng chưa bị truy tố.
Trong nhiệm kỳ của ông Yermak, một số cộng sự thân thiết của ông cũng tích lũy tài sản lớn.
Ông Artem Kolyubayev, nhà sản xuất phim và cựu đối tác kinh doanh của ông Yermak, đã mở rộng đáng kể đế chế kinh doanh trong thời ông Yermak tại vị, đầu tư vào bất động sản và sản xuất drone, theo điều tra năm 2023 của Bihus.info.
Ông Kolyubayev cũng trở thành chủ tịch Hội đồng Hỗ trợ Điện ảnh Nhà nước năm 2021 và nhận được tài trợ nhà nước cho các bộ phim của mình trong suốt giai đoạn xung đột toàn diện.
Tuy nhiên, một nguồn tin trong cơ quan thực thi pháp luật nói rằng họ không kỳ vọng ông Yermak sẽ bị sa thải, bất chấp các thông tin trái chiều.
“Tổng thống sẽ làm gì nếu không có ông Yermak?”, họ đặt câu hỏi.
Ông Zelensky cần ông Yermak
Biết ông Yermak từ năm 2010, ông Zelensky đã trở thành “tấm vé vàng” duy nhất đưa vị luật sư kiêm nhà sản xuất phim không có kinh nghiệm chính trị trở thành người quyền lực nhất chỉ sau Tổng thống.
Ông Yermak leo lên hàng ngũ cao nhất bằng cách nhận thêm nhiều mảng công việc vượt quá chuyên môn của mình và bảo đảm rằng quan điểm của tổng thống được thực thi mà không bị chất vấn.
Nắm quyền điều phối các vấn đề đối ngoại của Tổng thống và xử lý quan hệ với Nga và Mỹ, ông Yermak đã giành được sự tín nhiệm tuyệt đối của Tổng thống. Cuối cùng, ông Yermak được bổ nhiệm làm Chánh văn phòng Tổng thống vào năm 2020, thay thế người tiền nhiệm Andriy Bohdan.
Bí quyết quyền lực của ông Yermak là luôn chiều theo mong muốn của ông Zelensky, khiến Tổng thống ở trong trạng thái tâm lý thoải mái, một cựu nhân viên Văn phòng Tổng thống nói với Kyiv Independent.
“Sức mạnh của ông Yermak là ông ta thể hiện mình như người vận hành lý tưởng, người hoàn thành mọi việc”, ông Fesenko nói với Kyiv Independent. “Ông Yermak là nút bấm chủ chốt trên ‘điều khiển từ xa’ của ông Zelensky”.
Ông nói thêm rằng Yermak thực hiện mọi mong muốn của ông Zelensky kể cả khi ông không đồng ý, và “quyền lực của ông ta nằm ở việc luôn ở cạnh Tổng thống và làm mọi điều Tổng thống nói”.
Ông Yermak cũng tiện lợi cho ông Zelensky vì ông “hứng” mọi chỉ trích từ công chúng, một cựu nhân viên khác cho biết.
Từng bước một, Yermak đã tích lũy quyền lực chưa từng có, trên thực tế trở thành nhân vật quyền lực thứ hai của Ukraine sau Tổng thống.
Những người từng làm việc trong Văn phòng Tổng thống nói với Kyiv Independent rằng ông Zelensky không tham gia sâu vào công việc quản trị hàng ngày, và ông Yermak chịu trách nhiệm lớn trong việc điều hành thực tế chính quyền.
Dù quyền lực lớn, ông Yermak không hành động độc lập với ông Zelensky – khác với người tiền nhiệm Bohdan, theo lời cựu nhân viên Văn phòng Tổng thống. Một nguồn tin ví ông Zelensky và ông Yermak như “âm và dương” và đùa rằng họ là một thể thống nhất, không phải hai người.
Ông Fesenko lập luận rằng ông Yermak khó có thể gây dựng sự nghiệp độc lập mà không có Tổng thống. Một lý do dẫn tới sự phụ thuộc này là sự không được ưa chuộng của Yermak. Chỉ 17,5% người dân Ukraine tin tưởng ông, trong khi 67% không tin tưởng, theo khảo sát tháng 3 của Trung tâm Razumkov.
Tích lũy quyền lực chưa từng có
Một lý do khiến Văn phòng Tổng thống nắm nhiều quyền lực như vậy là đảng Người Phụng sự Nhân Dân của ông Zelensky giành được 254/450 ghế trong bầu cử năm 2019, cuộc bầu cử gần nhất đến nay.
Trái lại, người tiền nhiệm Petro Poroshenko không có đa số Quốc hội và phải lập liên minh, làm hạn chế quyền lực.
Một lý do khác là do cuộc xung đột với Nga, chính quyền đương nhiệm có được quyền lực chưa từng có thời chiến khi thiết lập thiết quân luật năm 2022.
Ông Fesenko nói rằng “ảnh hưởng của phe đối lập trong quốc hội đang yếu nhất kể từ khi Ukraine giành độc lập”. Kết quả là Văn phòng Tổng thống được chọn Bộ trưởng và chỉ đạo các nghị sĩ ủng hộ luật nào, theo lời các nghị sĩ đảng cầm quyền.
Tháng 7 vừa rồi, nội các được cải tổ, và bà Yulia Svyrydenko thay ông Denys Shmyhal làm Thủ tướng. Tuy ông Shmyhal vốn không độc lập, bà Svyrydenko được coi là người thân cận đặc biệt với ông Yermak.
Những người được ông Yermak nâng đỡ cũng đứng đầu cơ quan thuế, hải quan, giám sát tài chính, Ủy ban Chống Độc quyền và Quỹ Tài sản Nhà nước, theo các nguồn tin Ukrainska Pravda và Dzerkalo Tyzhnia.
Ông Shabunin, chủ tịch Hội đồng Trung tâm Hành động Chống Tham nhũng, cho rằng việc quyền lực tập trung vào tay Văn phòng Tổng thống và ông Yermak là chưa từng có.
Điều khiển bộ máy thực thi pháp luật
Quyền kiểm soát của Văn phòng Tổng thống không chỉ giới hạn ở lập pháp và hành pháp – cơ quan thực thi pháp luật và tư pháp cũng nằm dưới quyền thao túng của ông Yermak.
Nhân vật trung tâm bị cáo buộc điều hành hệ thống thực thi pháp luật phục vụ lợi ích của Văn phòng Tổng thống là ông Oleh Tatarov, Phó Chánh văn phòng của ông Zelensky. Ông Tatarov bị cho là chi phối Cục Điều tra Nhà nước, Cảnh sát Quốc gia và Cơ quan An ninh Ukraine, theo các nhà hoạt động chống tham nhũng và các cuộc điều tra báo chí.
Dù có thông tin về mâu thuẫn giữa ông Yermak và ông Tatarov, các nguồn tin của Kyiv Independent trong ngành thực thi pháp luật không xác nhận việc xung đột đó ảnh hưởng cán cân quyền lực.
Các nguồn tin lập luận rằng ông Zelensky và ông Yermak rất cần Tatarov vì ông là người duy nhất hiểu rõ hệ thống thực thi pháp luật đủ để vận hành nó theo lợi ích của họ. Họ mô tả ông Tatarov là “khôn ngoan” và “chuyên nghiệp”.
Điều này có thể lý giải vì sao ông Zelensky và ông Yermak từ chối đình chỉ hay sa thải Tatarov dù ông dính bê bối tham nhũng.
Tatarov từng bị truy tố năm 2020 vì đưa hối lộ cho một quan chức trước khi vào Văn phòng Tổng thống. Các công tố viên và tòa án đã cản trở vụ án, và nó bị đóng năm 2022.
Tuy nhiên, Yermak đang dần gạt cấp phó quyền lực của mình sang bên.
Tổng công tố mới Ruslan Kravchenko, được bổ nhiệm trong tháng 6, được xem là người của ông Yermak, theo các nhà hoạt động chống tham nhũng và các nghị sĩ ủng hộ chính phủ.
Cầm trịch chính sách đối ngoại
Tầm ảnh hưởng của ông Yermak trong chính sự nội bộ là vô biên. Nhưng điều mà vị chánh văn phòng quyền lực nhất thực sự thích là điều hành chính sách đối ngoại, theo các quan chức và nhà ngoại giao giấu tên.
Ông Yermak trở thành trưởng đoàn đàm phán của Ukraine với Nga năm 2019, sau khi ông Zelensky nhậm chức và nỗ lực bất thành nhằm chấm dứt chiến tranh. Ông Yermak thường xuyên liên lạc với ông Dmitry Kozak, khi đó là trưởng đoàn đàm phán của Nga và Phó Chánh văn phòng Tổng thống Vladimir Putin.
Trong giai đoạn xung đột toàn diện, ông Yermak trở thành người phụ trách chính sách ngoại giao của tổng thống. Ông liên tục gặp các lãnh đạo nước ngoài và duy trì liên lạc với Cố vấn An ninh Quốc gia của ông Joe Biden, ông Jake Sullivan.
Ông Fesenko lập luận rằng ông Yermak tập trung vào đối ngoại vì đó là “ưu tiên hàng đầu của ông Zelensky”. “Ông Zelensky thích gì thì đó là thứ định hướng ông Yermak”, ông nói thêm.
Ông Yermak lần lượt gạt Bộ trưởng Ngoại giao Dmytro Kuleba sang bên, và đến năm 2024 thay ông bằng Andriy Sybiha, người từng là cấp phó của ông Yermak. Politico từng đưa tin, dẫn nguồn trong nội bộ, rằng ông Kuleba đã khiến ông Yermak khó chịu, bởi ông Yermak muốn nắm nhiều quyền kiểm soát hơn với Bộ Ngoại giao.
Sau khi ông Donald Trump tái đắc cử năm 2024, vận may của ông Yermak đi xuống.
Thành viên trong đội của ông Trump không muốn nói chuyện với ông Yermak, theo nhiều nguồn tin. Ông bị xem là “thiên vị” do quan hệ với Sullivan, trong khi vai trò của ông không được xác định rõ. Dù vậy, Zelensky vẫn tiếp tục cử ông đi dẫn đầu các cuộc đàm phán quốc tế tại Thổ Nhĩ Kỳ, Pháp, Anh và Mỹ.
Tờ Politico đưa tin hồi tháng 6, trích lời 10 người có hiểu biết, rằng các quan chức Mỹ “thấy ông Yermak thiếu hiểu biết về chính trị Mỹ, cộc cằn và đòi hỏi quá mức”.
Sự ham muốn cầm trịch các cuộc đàm phán quan trọng của Yermak, cùng những thất bại của ông, đã trở thành trò đùa ở Kiev, là điều mà ai cũng biết và được nhắc đến trong hầu như mọi cuộc tụ họp chính trị.
Không còn ai cạnh tranh với ông Yermak
Người ta tin rằng ông Yermak hiểu rõ tình thế hiện giờ của mình. Phản ứng của ông? Loại bỏ bất kỳ ai chất vấn ông, có tiềm năng chính trị hoặc đem đến tin xấu.
Nhiều nguồn tin nói với Kyiv Independent rằng ông Zelensky và ông Yermak không dung thứ cho những người quá tham vọng hoặc quá nổi bật.
Ví dụ rõ ràng nhất là ông Valerii Zaluzhnyi, Tổng tư lệnh Lực lượng Vũ trang Ukraine. Ông bị sa thải năm 2024 và được bổ nhiệm làm đại sứ tại Anh – một dạng “lưu đày danh dự”.
Ông Zaluzhnyi bị gạt ra sau khi trở nên quá nổi tiếng và được xem là đối thủ tiềm năng của ông Zelensky trong kỳ bầu cử Tổng thống tương lai.
Bộ trưởng Hạ tầng kiêm Phó Thủ tướng Oleksandr Kubrakov cũng bị sa thải năm 2024. Ông từng được xem là ứng viên hàng đầu cho vị trí Thủ tướng.
Nguồn tin nói rằng ông Kubrakov bị sa thải vì bị cho là quá tham vọng, hành động độc lập và duy trì liên lạc trực tiếp với Đại sứ quán Mỹ.
Trong số những người mà ông Yermak muốn loại bỏ còn có Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Chuyển đổi số Mykhailo Fedorov.
Năm 2024, việc mua drone cho quân đội được chuyển khỏi bộ của ông Fedorov sang nội các. Các nhà hoạt động chống tham nhũng cáo buộc ông Yermak muốn gạt bỏ ông Fedorov để tự kiểm soát việc mua drone.
Khi xung quanh ông Zelensky không còn nhiều tiếng nói khác, ông Yermak đã điều hành toàn bộ cuộc chơi.
“Cách suy nghĩ trong đầu Tổng thống được định hình bởi một người duy nhất”, ông Shabunin, chủ tịch Hội đồng Trung tâm Hành động Chống Tham nhũng, nói. “Và ngay cả nếu ông Zelensky là một thiên tài quản trị, điều đó vẫn sẽ là thảm họa”.
Khủng hoảng chính trị Ukraine: Quốc hội phế truất loạt bộ trưởng giữa bê bối 100 triệu USD
Cựu Tổng thống Moldova cảnh báo về quan hệ với Ukraine giữa bê bối tham nhũng
524 UAV và tên lửa Nga trút "cơn thịnh nộ" xuống miền Tây Ukraine, thành phố Ternopil tan hoang
Theo Kyiv Independent, Politico
