2 vụ trao trả tự do
Vụ việc 2 công dân Canada bị bắt giữ, từng bị giới chức phương Tây gọi là “ngoại giao con tin”, đã được trả tự do và “đang trên đường trở về nhà”, Thủ tướng Canada Justin Trudeau cho hay.
Việc trả tự do cho Michael Kovrig và Michael Spavor – còn được gọi là “2 Michael” – được công bố chỉ vài giờ sau khi bà Mạnh Vãn Chu, giám đốc tài chính của Huawei Technologies, đạt được một thỏa thuận với Bộ Tư pháp Mỹ cho phép bà trở về Trung Quốc, đổi lấy việc phải thừa nhận một số việc làm sai trái trong một vụ án.
Giới chức Canada đã bắt giữ bà Mạnh Vãn Chu, 49 tuổi, ở Vancouver vào tháng 12/2018 theo yêu cầu của giới chức Mỹ, những người tìm cách dẫn độ bà do các cáo buộc đánh lừa một ngân hàng về mối quan hệ của Huawei với một chi nhánh ở Iran. Chỉ vài ngày sau, Trung Quốc đáp trả bằng cách bắt giữ Kovrig và Spavor, khiến cho quan hệ giữa Ottawa và Bắc Kinh trở nên hết sức căng thẳng.
Thủ tướng Trudeau – người dẫn dắt chính phủ thiểu số, vừa trở lại văn phòng làm việc trong tuần này sau kỳ bầu cử - nói rằng ông Kovrig, một nhà cựu ngoại giao, và Spavor, một doanh nhân, đã lên một chuyến bay rời khỏi Trung Quốc vào lúc 19h30 ngày 24/9 (theo giờ Canada). Họ được hộ tống bởi ông Dominic Barton, Đại sứ Canada tại Trung Quốc.
“Hai người này đã trải qua một sự thử thách cực kỳ khó khăn” – Thủ tướng Trudeau nói – “Trong suốt hơn 1.000 ngày qua, họ đã thể hiện sức mạnh, sự kiên nhẫn, bền bỉ, và tất cả chúng ta đều cảm phục điều đó”.
Ông Trudeau – do cách xử lý vụ việc này mà đã hứng không ít chỉ trích từ mọi đảng phái chính trị ở trong nước – nói rằng vẫn còn thời gian để phân tích lại mối quan hệ với Trung Quốc “trong những ngày, hoặc những tuần tới”.
 |
Ông Michael Spavor và Michael Kovrig đã được trả tự do sau hơn 1.000 ngày bị giam giữ (Ảnh: AFP) |
“Ngoại giao con tin”
Mặc dù Trung Quốc liên tục bác bỏ dư luận cho rằng việc họ bắt giữ 2 công dân Canada là để trả đũa vụ bà Mạnh Vãn Chu bị bắt giữ, nhưng một phát ngôn viên của Bộ Ngoại giao Trung Quốc hồi năm ngoái nói rằng việc trả tự do cho bà Mạnh có thể “mở ra giải pháp cho tình trạng của 2 công dân Canada”.
Thời điểm mà Trung Quốc trả tự do cho “2 Michael” – chỉ vài giờ sau khi bà Mạnh Vãn Chu đạt được thỏa thuận với giới chức Mỹ để giải quyết các cáo buộc nhằm vào bà – đã chứng minh cho luận điểm của Canada và các đồng minh của họ, rằng Trung Quốc bắt giữ “2 Michael” là để trả đũa.
“Bằng việc cho họ lên máy bay tối nay, họ rõ ràng đã thừa nhận rằng đây là hành động bắt giữ con tin” – ông Colin Robertson, nhà cựu ngoại giao của Canada, nói với hãng phát thanh nước này – “Và đó là điều mà chúng ta cần phải nhận thức rõ”.
Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken nói trong một tuyên bố rằng ông hoan nghênh việc trả tự do cho 2 công dân Canada sau “hơn 2 năm rưỡi bị bắt giữ một cách chuyên quyền”.
Đi bộ 7.000 bước trong phòng giam
Ông Kovrig và Spavor đã bị giam giữ ở các nhà tù khác nhau của Trung Quốc vì những cáo buộc trống rỗng – do thám và đánh cắp bí mật quốc gia – mà phía Trung Quốc không hề cung cấp bằng chứng. Họ cũng không được phép điều trần tại ngoại.
Hai người đàn ông này bị cắt đứt hoàn toàn liên lạc với thế giới bên ngoài, chỉ được gọi vài cú điện thoại với gia đình mình. Ông Kovrig đã phải đi bộ lòng vòng tới 7.000 bước bên trong phòng giam của mình mỗi ngày, để đốt thời gian.
“2 Michael” đã bị đem ra xét xử tách biệt trong các phiên tòa tổ chức bí mật hồi tháng 3 năm nay. Các nhà ngoại giao Canada bị cấm tham dự, điều này đã vi phạm thỏa thuận lãnh sự giữa hai quốc gia. Một tòa án Trung Quốc ra phán quyết Spavor phạm tội trong tháng 8 và tuyên án ông 11 năm tù giam, trong khi bản án của ông Kovrig vẫn chưa được công bố cho tới lúc được trả tự do.
Bà Mạnh Vãn Chu, xuất hiện tại tòa án ở Brooklyn, đã được tuyên vô tội trước các cáo buộc lừa đảo ngân hàng trong hôm 24/9. Tuy nhiên, bà thừa nhận đã nói dối một ngân hàng về mối quan hệ giữa Huawei với Skycom – một công ty mà họ điều hành và quản lý, hoạt động ở Iran – vi phạm lệnh trừng phạt của Mỹ đối với Iran.
Các công tố viên của Mỹ nói rằng họ sẽ hoãn việc tố tụng đối với các cáo trạng này và hủy nó vào ngày 1/12/2022 nếu như bà Mạnh Vãn Chu đồng ý với các điều khoản của thỏa thuận. Bà cũng không phải trả tiền phạt.
Thỏa thuận hủy tố tụng này là một “chiến thắng lớn” đối với bà Mạnh Vãn Chu và là “thỏa thuận tệ hại” đối với Mỹ, và “chỉ có thể biện minh bằng nỗi quan ngại nhân đạo đối với ông Kovrig và Spavor”; Julian Ku, Giáo sư luật tại ĐH Hofstra, nhận định, thêm rằng kết quả vụ việc này sẽ càng khuyến khích kiểu “ngoại giao con tin” của Trung Quốc.
Những thỏa thuận như vậy thường được áp dụng khi mà bên bị đơn hợp tác với các công tố viên hoặc thừa nhận việc làm sai trái bằng cách chi tiền phạt, ông Ku nói. Nhưng trong vụ của bà Mạnh Vãn Chu, cả hai điều trên đều không xảy ra; và bởi bà được phép rời Canada về Trung Quốc nên không chịu rủi ro tiếp tục bị khởi tố nữa.
 |
Bà Mạnh Vãn Chu được trả tự do sau khi đạt thỏa thuận với Bộ Tư pháp Mỹ (Ảnh: AFP) |
Nút thắt chính sách ngoại giao được tháo bỏ
Trung Quốc đã coi vụ việc của bà Mạnh Vãn Chu là có bản chất chính trị và là một phần trong âm mưu của Mỹ nhằm kiềm chế sự trỗi dậy của họ.
Tuy nhiên, cần phải nhìn vào điều kiện tạm giữ của bà Mạnh Vãn Chu: được tham gia các lớp học vẽ tại nhà, được đi mua sắm khắp Vancouver…trái ngược hẳn với điều kiện vô cùng khắc khổ của 2 công dân Canada Kovrig và Spavor.
Bà Mạnh Vãn Chuu – con gái của người sáng lập Huawei Nhậm Chính Phi – đã được bảo lãnh với khoản tiền 8 triệu USD, do vậy được phép ở tại 2 tòa biệt thự trị giá nhiều triệu USD ở Vancouver, trong khi chống lại lệnh dẫn độ tới Mỹ. Trong hôm 24/9, Bộ Tư pháp Mỹ đã rút lại lệnh dẫn độ.
Bà rời khỏi Vancouver, bắt chuyến bay về Trung Quốc trong tối 24/9, sau khi nói với các phóng viên ở Vancouver rằng cuộc sống của bà “đã bị đảo lộn” trong vài năm qua, đồng thời cảm ơn chính phủ Canada vì “sự thượng tôn pháp luật”.
Việc trả tự do cho “2 Michael” đã giải quyết được một trong những nút thắt khó gỡ nhất trong chính sách ngoại giao của Thủ tướng Trudeau. Một số nhà lập pháp đối lập từng hối thúc ông đưa ra quan điểm cứng rắn hơn với Trung Quốc, trong khi nhiều người khác, trong đó có các cựu Ngoại trưởng Canada, khuyên ông nên trả tự do cho bà Mạnh Vãn Chu với hy vọng Trung Quốc trả tự do cho “2 Michael”.
Tuy nhiên ông Trudeau liên tiếp bác bỏ những lời kêu gọi này, nói rằng làm vậy sẽ gửi đi một tín hiệu tới khắp thế giới rằng các nước khác có thể giành lợi thế trước Canada bằng cách bắt giữ công dân của Canada. Ông nói rằng vụ việc của Mạnh Vãn Châu cần phải được giải quyết tại các tòa án độc lập ở Canada và tuân theo pháp luật.
